φωτ. Νίκος Καζέρος

γράφει η Βασιλική Παναγιωτοπούλου

Έπειτα από μια περίοδο re-σκέψης για τον δημόσιο χώρο, προκύπτουν re-ερωτήματα. Ποιες πολιτικές φαίνεται πως δοκιμάζονται στο σώμα της δημόσιας σφαίρας;
Το ζήτημα της εμπλοκής ενός ιδιωτικού ιδρύματος, στη διαμόρφωση της «δημόσιας» πόλης, προβληματίζει ως προς το σκέλος της διαδικασίας; Ή μήπως καταγράφεται ως εναρκτήριο λάκτισμα νέων πολιτικών σχεδιασμού;
Οι «ειδικοί» και οι πολιτικοί υπογραμμίζουν το δημόσιο συμφέρον που προκύπτει από τις προτεινόμενες στρατηγικές αναβάθμισης του κέντρου. Ποια εικόνα για την πόλη της σχηματίζει η μεσο-μικροαστική τάξη, που συσπειρώνει στις γραμμές της ενεργούς πολίτες; Συνεπικουρούμενοι από τα δίκτυα πληροφόρησης –free press, διαδικτυακά θεματικά περιοδικά, sites, blogs, ομάδες προβληματισμού/διαδικτυακών συζητήσεων–, μήπως επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους σε μια επιδερμική ευπρέπεια; Η εμμονή στην παλιά Αθήνα (η αντίστοιχη συζήτηση συγκροτείται και για τη Θεσσαλονίκη), στις φωτογραφίες, στην αλλοτινή δυναμική της, στην ιστορικότητα, πού ακριβώς οδηγεί; τι εμπεριέχει; Και εντέλει ποια συμφέροντα εξυπηρετεί;

Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών χρηματοδοτεί το διαγωνισμό και τις μελέτες στα της πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου. Συνδέει το όνομά της με διαδικασίες από τα πάνω, σε μια συντηρητική κατεύθυνση επεμβάσεων στην πόλη. Από την άλλη «πρωτοπορεί», αφού μεταφέρει στην εγχώρια θεατρική σκηνή ρηξικέλευθες παραστάσεις, performances, εκθέσεις σύγχρονης τέχνης. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η παρουσίαση της σύγχρονης ανεξάρτητης βαλκανικής σκηνής. Πώς ακούγεται η παρότρυνση της Marina Abramovic για αντίσταση στο Σύστημα, μέσα στη Μεγάλη Σκηνή της Στέγης; Όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζεται στο πρόγραμμα του φεστιβάλ Transitions 1. Balkans, σχετικά με την παρουσία των καλλιτεχνών που συμμετέχουν: «Κινούμενοι τολμηρά στα όρια της περφόρμανς, του χορού, του θεάτρου, των εικαστικών και της μουσικής … τα τελευταία χρόνια “ταράζουν” τη διεθνή σκηνή με τις ριζοσπαστικές φόρμες, την ποιητική δύναμη και τον έντονα πολιτικοποιημένο χαρακτήρα τους, θα μετατρέψουν … τη Στέγη σε ανοιχτή πλατφόρμα καλλιτεχνικού διαλόγου και κριτικού στοχασμού αποκαλύπτοντάς μας την άγνωστη όψη των Βαλκανίων, μακριά από τα τρέχοντα στερεότυπα της Δύσης». Το πρόγραμμα της Στέγης τοποθετείται λοιπόν απέναντι στα στερεότυπα; Η συμμετέχουσα Ana Vujanovic, σε συνέντευξη, υπογραμμίζει: «Αν το θέατρο μεταμορφωνόταν σε έναν δημόσιο χώρο όπου οι πολίτες μαζεύονται για να στοχαστούν και να συζητήσουν για την κοινωνία τους, τότε η κοινωνία θα ήταν πολύ διαφορετική».¹ Ό,τι δεν έγινε για την Πανεπιστημίου. Αντί να προκριθούν συμμετοχικές διαδικασίες σχεδιασμού, οι όποιες συζητήσεις, ζυμώσεις, εκθέσεις, ανοιχτές εκδηλώσεις έρχονται εκ των υστέρων να καλύψουν το κενό. Στερηθήκαμε μιαν ανοιχτή συμμετοχική διαδικασία, που αφορά το δικαίωμα στον δημόσιο χώρο.

Το κέντρο στολίζεται για να υποδεχθεί επενδύσεις; Από τόπος συγκέντρωσης των μικροεπαγγελματιών, των μικροεμπόρων, του λιανεμπορίου και των ελευθεροεπαγγελματιών, μηχανικών, δικηγόρων, γιατρών, μεταλλάσσεται, εξευγενίζεται, για ποιους; Την προμετωπίδα της μεταμόρφωσης την έχει αναλάβει ο πολιτισμός, ο οποίος συγκροτεί το νέο «καινοτομικό» εργαλείο για το επιχειρείν.
Ο όρος δημιουργική βιομηχανία (creative industry) προωθείται ως μια ιδιαίτερα δυναμική και αναπτυσσόμενη συνιστώσα της οικονομίας των πόλεων.Οι σύγχρονοι εκτοπισμοί δεν σχεδιάζονται μόνο σε μυστικές συναντήσεις κρατούντων, δεν εξαγγέλλονται με καινούρια ρυθμιστικά σχέδια, δεν περικλείονται σε θεσμοθετημένες Πολεοδομικές Ζώνες. Μεθοδεύονται άρρητα από τη δυναμική του Κεφαλαίου, που μετασχηματισμένο σε Πολιτισμό ορίζει διαδρομές, οριοθετεί περιοχές ελέγχου. Τέχνη και πολιτισμός συγκροτούν τις νέες επεμβατικές πολιτικές στον δημόσιο χώρο. Μέσα από τη δυσφορία του σύγχρονου κόσμου απέναντι στη στενή σύλληψη και απόδοση των ορθολογικών αντιλήψεων, η διαμετρικά αντίθετη, καλλιτεχνική δημιουργικότητα, μέσα από την ευρύτητα και τη διαρκή ανοιχτότητά της, προσελκύει το ευρύ κοινό. Γίνεται ένα ευφυές εργαλείο προώθησης στρατηγικών απέναντι στις περιοριστικές επιστήμες, που προσπαθούν νααναπτύξουν αλγόριθμους και μαθηματικές εξισώσεις για να αιτιολογήσουν τις πολιτικές επιβολής τους.
Κεντρικό στρατηγικό ενδιαίτημαμή: χρησιμοποίηση των τεχνών και των δραστηριοτήτων των πολιτιστικών φορέων ως μέρος της αστικής ανάπτυξης. Πρωτοβουλίες για την προώθηση του πολιτισμού στον δημόσιο χώρο, biennale τέχνης και φεστιβάλ δρόμου, εργαστήρια ιδεών, εκθέσεις graffiti, κλπ., σχηματοποιούν το πλαίσιο. Εδώ μέσα εντάσσεται και η εμπλοκή της Στέγης με τα της Πανεπιστημίου. Πρόκειται για έναν καλοσχεδιασμένο «αυθορμητισμό», που αποσπά τα μάτια του κοινού από την πραγματικότητα της εξουσίας.
Θέλουμε οι άνθρωποι να μπορούν να εκφράσουν τις δικές τους ευαισθησίες, τις πεποιθήσεις τους, τα πάθη τους, χωρίς τις διαμεσολαβήσεις των ειδικών; Το διακύβευμα που συντίθεται γίνεται πιο περίπλοκο. Οι αφηγήσεις για την πόλη οργανώνουν μια εμπειρία αυτο-αναγνώρισης. Μας βοηθούν να δημιουργούμε οι ίδιοι την εικόνα για τον εαυτό μας μέσα σ’ ένα οικείο περιβάλλον. Να γίνουμε μέρος μιας ιστορίας, να κερδίσουμε μια αίσθηση γενεαλογίας. Στήνεται έτσι ένας οδηγός προόδου, μια αφήγηση για το από πού ήρθαμε, πού βρισκόμαστε και πού μπορούμε να φθάσουμε. Αυτό παρέχει μια βασική δομή στην εμπειρία του χρόνου και είναι ζητούμενο για όλες τις κατηγορίες των κατοίκων. Η παροχή πόρων σε ευρύτερα και μικρότερης ανάγκης έργα θα προσφέρει σε πλατιές ομάδες πολιτών ένα ικανοποιητικό επίπεδο δημόσιας διαβίωσης. Στις υποβαθμισμένες γειτονιές της Κυψέλης, του Άγιου Παντελεήμονα, των Πετραλώνων, της Ακαδημίας Πλάτωνος, έργα ανάσας θα ενισχύσουν στους κάτοικους το δικό τους προσωπικό αφήγημα της πόλης και της σχέσης τους μαζί της.
Το πνεύμα των πόλεων απαιτεί δουλειά μέσα από τη συμμετοχική δημοκρατία, την τοπικότητα και την αλληλεγγύη, τη διαγενεακή ατζέντα, την «ευγένεια» του δρόμου. Οι αγώνες για τον αστικό χώρο και την ποιότητα της καθημερινότητας στις γειτονιές είναι εξαιρετικά κρίσιμοι. Η κοινωνική δημοκρατία μπορεί να ενισχυθεί μέσα από διαδρομές και διεκδικήσεις για το χώρο και την πόλη.Το καίριο και σημαντικό είναι να ανοίξουμε νέους δρόμους. Να προσπαθήσουμε για μια πιο βιώσιμη, πιο ισότιμα καταμερισμένη κοινωνική τάξη πραγμάτων, που οι κεντρικά ακολουθούμενες πολιτικές σκόπιμα την παραβλέπουν, προτάσσοντας καλογυαλισμένα συμφέροντα.

Σημείωση
1. «Τα Βαλκάνια δεν υπάρχουν στον ενικό…», συνέντευξη στον Σπύρο Κακουριώτη, Αυγή, Κυριακή 9 Μαρτίου 2014. Στη Στέγη παρουσίασε μαζί με τον Sasa Asentic το «On Trial Together», ένα υβριδικό θέαμα με τη συμμετοχή των θεατών.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Περιοδική έκδοση  “αρχιτέκτονες”, τεύχος 11, Απρίλιος 2014