γράφει ο Σωτήρης N. Παπαδόπουλος^*

Η προσβασιμότητα των αστικών περιοχών είναι ένα θέμα που απασχολεί όλους τους κατοίκους, νέους, ηλικιωμένους, ανάπηρους ή αρτιμελείς. Υπάρχει όμως μια γενικευμένη παρανόηση, ότι: η προσβασιμότητα επηρεάζει μόνο τους χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων και τους τυφλούς. Στην πραγματικότητα ένα κακοσχεδιασμένο περιβάλλον επηρεάζει ένα μεγάλο εύρος ανθρώπων, περίπου το 50% του συνολικού πληθυσμού. Σαν μια μικρή επιλογή των απλών καταστάσεων στις οποίες ο καθένας μπορεί να επηρεαστεί από το σχεδιασμό είναι τα παραδείγματα που ακολουθούν:

• Αφήνοντας ένα σκοτεινό δωμάτιο να μεταβαίνεις κατευθείαν σε μια σκάλα στο λαμπρό φως του ήλιου, είτε, να μην μπορείς ν’ ακούσεις τίποτα λόγω του δυνατού θορύβου ενός κομπρεσέρ.
• Να σπρώχνεις ένα παιδικό καροτσάκι είτε να κουβαλάς σαν ταξιδιώτης τη βαλίτσα σου στα πεζοδρόμια των ελληνικών πόλεων.
• Να προσπαθείς ν’ αποκρυπτογραφήσεις λέξεις σε πινακίδες χωρίς να είσαι σε θέση να μιλήσεις τη γλώσσα της χώρας, κ.λπ.

(Η προσβάσιμη για τους κινητικά ανάπηρους Ακρόπολη αναφέρεται θετικά κι αξιοποιείται συμβολικά από πολλούς ξένους συναδέλφους: «εάν μπορούμε στην Ακρόπολη, τότε μπορούμε παντού»)

Αναπόφευκτα, όλοι μας, κάποια από τα παραπάνω θα τ’ αντιμετωπίσουμε πολλές φόρες στη ζωή μας, επηρεασμένοι δυσμενώς από έναν κακό σχεδιασμό. Δυστυχώς όμως για την Ελλάδα και με κύρια ευθύνη της εκπαίδευσης, καθώς και όλων των πολυτεχνικών και ιδιαίτερα των αρχιτεκτονικών σχολών, όπως εξάλλου φαίνεται και εκ του υλοποιημένου αποτελέσματος, η προσβασιμότητα εξαντλείται στα ελάχιστα απαιτητά των πολεοδομικών εγκυκλίων. Όλα αρχίζουν και τελειώνουν στη «Ράμπα», στις «Τουαλέτες αναπήρων» και στις σημάνσεις γραφής Μπράιγ στα πλήκτρα των ανελκυστήρων. Ωστόσο, με αυτή τη στενή θεώρηση, αδιαφορούμε τελείως και δεν λαμβάνουμε υπόψη τις ανάγκες του ευρύτερου πληθυσμού.

 
(Το μετρό της Αθήνας αποτελεί καλό παράδειγμα καθολικού σχεδιασμού, όπου το κριτήριο της προσβασιμότητας αντιμετωπίζει με επάρκεια τις ανάγκες του ευρύτερου κοινού)

Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται αποσπασματικά στην Ελλάδα κάποιες εφαρμογές δημόσιου σχεδιασμού που λαμβάνουν μερική μέριμνα για τα άτομα με αναπηρίες. Παραδείγματα: Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας, Παιδότοπος Φλοίσβου, Ανάπλαση Πλατείας και Σταθμός Μετεπιβίβασης Χαλανδρίου, Νέο Δημαρχείο και Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης, Πεζοδρόμηση Ιστορικού Κέντρου Καλαμάτας, κλπ. Μερικά δε από αυτά είναι απρόσμενα καινοτόμα και υψηλού ποιοτικού ή συμβολικού επιπέδου: Προσβασιμότητα Ακρόπολης, Μετρό Αθήνας, Μονοπάτι για τυφλούς στη Βραυρώνα, ΑμεΑ με δικαίωμα στη θάλασσα.

(Οι μεγάλες πεζοδρομήσεις διευκολύνουν μεν τη διακίνηση των πολιτών, αλλά δεν είναι αρκετές για να εξασφαλίσουν την προσβασιμότητα. Τυπικό παράδειγμα, η δυσκολία κίνησης των αμαξιδίων στην κακή επίστρωση της Διον. Αρεοπαγίτου, καθώς και στο ευρύτερο δίκτυο των έργων της ΕΑΧΑ)

(Στον αρχαιολογικό χώρο της Βραυρώνας η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και το αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος διαμόρφωσαν ένα φυσικό μονοπάτι που διευκολύνει τ’ άτομα με μειωμένη όραση να βιώσουν το περιβάλλον του υγρότοπου μέσω πληροφοριών, ηχητικών, σε γραφή Μπράιγ και ανάγλυφων μακετών.Ένα καινοτόμο δείγμα προσβασιμότητας)

Η πολιτεία χωρίς καμία διαχείριση και οι πολίτες χωρίς επαρκή παιδεία και με αντικοινωνική συμπεριφορά αναστέλλουν τις όποιες θετικές προσπάθειες. Στο ταχυδρομείο Χαλανδρίου, ένα από τα ανακαινισμένα και προσβάσιμα καταστήματα, οι αρμόδιοι κάλυψαν το διάδρομο τυφλών με καθίσματα αναμονής! Τα φυτεμένα δένδρα στη μέση των πεζοδρομίων, τα κολονάκια και οι κολόνες κοινής ωφέλειας αποτελούν μέγιστα εμπόδια, πόσο δε μάλλον στην κίνηση των ανάπηρων συμπολιτών μας. Τα δε δημοτικά έργα αποτελούν και την επιτομή της διαχειριστικής διαφθοράς!

Στο άμεσο μέλλον, οι φορείς και ειδικότερα οι πόλεις που θα αναδειχθούν, και δικαίως, θα είναι αυτές που πέρα από τα τετριμμένα και κοινότοπα θα προσφέρουν στον εσωτερικό και διεθνή ανταγωνισμό υψηλή ποιότητα δημοκρατικής διαχείρισης με την υλοποίηση δεσποζουσών δράσεων, μέρος των οποίων είναι κι αυτές που εμπλέκουν και εξυπηρετούν τόσο την ευαίσθητη ομάδα των ανάπηρων συμπολιτών μας όσο και το ευρύτερο κοινό που ζει και κινείται στις πόλεις μας και όχι μόνον.

* Στο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα «Εκπαιδευτικά Εργαλεία για Προσβασιμες Πόλεις», εταίρος του οποίου είναι ο Σ. Ν. Παπαδόπουλος, υπάρχουν πλείστες πληροφορίες που αφορούν το θέμα μας. Μέσω δε του ιστότοπου http://www.polis-gia-olous.org μπορείτε να εγγραφείτε και να συμμετάσχετε στο πολύ ευρύτερο και διαδραστικό μέρος του προγράμματος.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Περιοδική Έκδοση “αρχιτέκτονες”, τεύχος 09, Φεβρουάριος 2014