όψη του συγκροτήματος επί της Πειραιώς

Έρευνα: Νίκος Μαγουλιώτης, Τάκης Περδίκης

Το συγκρότημα απασχολεί σχεδόν ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο στην Πειραιώς 68 και χτίστηκε το 1963, μετά την κατεδάφιση του ιστορικού συγκροτήματος του Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα. Μοναδικό κομμάτι του παλιού ορφανοτροφείου (σχεδιασμένου από τον Ernst Ziller) που παραμένει έως σήμερα στο τετράγωνο είναι το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Το παρόν συγκρότημα χτίστηκε με τη μέθοδο της αντιπαροχής από τον γνωστό μεγαλοεργολάβο της εποχής Όθωνα Λέφα-Τετενέ. Ο αρχικός σχεδιασμός ήταν αρκετά φιλόδοξος και συμπεριλάμβανε μεταξύ άλλων ένα εμπορικό κέντρο «αμερικάνικου τύπου». Οικονομικές δυσχέρειες καθυστέρησαν την ολοκλήρωση της κατασκευής του, οδήγησαν στη ματαίωση των αρχικών σχεδίων και τελικά στη διαμόρφωση συμβατικών διαμερισμάτων, καταστημάτων, γραφείων και ενός ξενοδοχείου χαμηλών προδιαγραφών.

Το συγκρότημα μοιάζει εκ πρώτης όψεως με τυπική πολυκατοικία της χρυσής εποχής της αντιπαροχής, λόγω των συμβατικών μοτίβων στις όψεις κατοικιών και γραφείων. Ωστόσο το γεγονός ότι σχεδιάστηκε σαν ενιαίο οικοδομικό τετράγωνο του προσδίδει μια πιο μητροπολιτική διάσταση από τη μέση πολυκατοικία, πράγμα σπάνιο για τα δεδομένα της Αθήνας. Ένα ενιαίο πρίσμα περιλαμβάνει τα 4 κτήρια που συναποτελούν το συγκρότημα. Αυτά επικοινωνούν μέσω 2 ευρύχωρων αιθρίων, πολύ διαφορετικών από τους τυπικούς ακάλυπτους. Στο ισόγειο και στα υπόγεια οι κινήσεις ενοποιούνται πλήρως, μέσα από στοές και περάσματα, ανοίγοντας το εσωτερικό του στη δημόσια κίνηση.

Στους 6 ορόφους, στο ισόγειο και στα 2 υπόγεια των 4 κτηρίων συναντιέται πλήθος δραστηριοτήτων και χρήσεων. Η Ένωση Πολυτέκνων Αθηνών, ο Κοινωνικός Σύλλογος Φιλίας Ελλάδας-Κίνας, η Διεύθυνση Κρατικών Λαχείων, αρκετά μικρομεσαία καταστήματα και πλήθος κατοικιών βρίσκονται στο εσωτερικό τους. Ένα από τα κτήρια του συγκροτήματος, γνωστό ως «China Town», χρησιμοποιείται από κινεζικό πληθυσμό. Εκεί φιλοξενούνται καταστήματα ρούχων, αποθήκες, γραφεία, υπηρεσίες, ένα εστιατόριο και ένα απογευματινό σχολείο. Το συγκρότημα, λόγω θέσης και χαμηλών ενοικίων, φιλοξενεί πλήθος μεταναστευτικών μειονοτήτων (κυρίως από Αφρική και Ασία), ηλικιωμένους, και γενικά άτομα χαμηλού εισοδήματος. Διαφορετικοί λοιπόν χρήστες και διαφορετικές χρήσεις διαμορφώνουν ένα πολύπλοκο οικοσύστημα.

Παρά την πενιχρή συντήρηση, η πλειονότητα των χώρων κατοικείται και χρησιμοποιείται. Πίσω από την εικόνα εγκατάλειψης, που μπορεί να δίνει το κτήριο εξωτερικά, κρύβεται ζωή και κινητικότητα. Αυτή η σημαντική υποδομή, σε συνδυασμό με το έντονο κοινωνικό δυναμικό που την κατοικεί, συνιστά μια μικρογραφία του κέντρου της πόλης.

Η θέση του εντός των ορίων του Μεταξουργείου και ταυτόχρονα επί της Πειραιώς το έχει αναδείξει σε κόμβο για διάφορα δίκτυα εμπορίου και υπηρεσιών, τόσο τοπικά όσο και υπερτοπικά. Μαζί με τρία γειτονικά μεγάλα κτήρια, το συγκρότημα είναι θέση κλειδί για την περιοχή και, μέσα στο πλαίσιο των εξευγενιστικών πρωτοβουλιών που πολιορκούν το Μεταξουργείο, η εκμετάλλευσή του συζητείται με ποικίλους τρόπους από διάφορους επενδυτές και επιχειρηματίες.

Ενάντια στη ρητορεία περί του «εγκαταλελειμμένου» κέντρου και την ανάγκη για «επανακατοίκησή» του από πιο εύπορες τάξεις, το συγκρότημα αυτό αποτελεί (και οφείλει να παραμείνει) ένα ζωντανό κύτταρο πολυμορφίας και αναπάντεχων διασταυρώσεων στο Μεταξουργείο και στην Αθήνα.

(φωτ. επικεφαλίδας, 3, 4 και 8: Χ. Λουιζίδης)

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Περιοδική έκδοση “αρχιτέκτονες”, τεύχος 14-15, Σεπτέμβριος 2014