γράφει η Άννα Μελανίτου

Ποια τα εργαλεία και οι προϋποθέσεις του πολεοδομικού σχεδιασμού ώστε σημειακές επεμβάσεις να αποκτήσουν νόημα; Τολμώ να απαντήσω πως ακριβώς οι ανάγκες των σημειακών παρεμβάσεων συγκροτούν τα εργαλεία αναζήτησης λύσεων. Συνθέτοντας τις επί μέρους παραμέτρους, στήνουμε τον καμβά για να οδηγηθούμε στον πολεοδομικό σχεδιασμό των δομημένων και προβληματικών περιοχών, έτσι ώστε οι οικονομικές παρεμβάσεις να έχουν το μέγιστο αναπτυξιακό αποτέλεσμα.

Θεωρώ χρήσιμη την αναφορά στις ευρωπαϊκές αναζητήσεις–κατευθύνσεις που έχουν υιοθετηθεί και δρομολογούν τις χρηματοδοτήσεις για τα προγράμματα ανάπτυξης των αστικών παρεμβάσεων–αναπλάσεων, εργαλεία που θα έπρεπε να λαμβάνονται υπ’ όψιν εφόσον επιθυμούμε να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη των πόλεών μας.

Στην ΕΕ ήδη από το 1999 υιοθετείται η European Spatial Development Perspective, η πολιτική που θέτει τις βάσεις για την ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη του ευρωπαϊκού χώρου, προβάλλοντας το πολυκεντρικό μοντέλο ανάπτυξης με κυρίαρχη τη συμπαγή αστική διάσταση προς αποφυγή κατασπατάλησης του χώρου άλλων χρήσεων, και δημιουργείται το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τη Χωροταξία, που συντελεί στη διαμόρφωση της χωρικής πολιτικής, αναγνωρίζοντας πως το μοντέλο ανάπτυξης των πόλεων είναι σημαντικό για τη διαμόρφωση πολιτικών. Ως εργαλείο επιλέξιμων χρηματοδοτήσεων δημιουργείται το πρόγραμμα URBACTII, που στοχεύει στην ανάπτυξη δικτύων μεταξύ πόλεων, στην κεφαλαιοποίηση της εμπειρίας από την προσπάθεια αυτή και στη διάδοση των καλών πρακτικών.

Το 2006, με το κείμενο της Επιτροπής για την Αστική Ανάπτυξη «Cohesion Policy and cities; the urban contribution to growth and jobs in the regions», τα αστικά κέντρα αντιμετωπίζονται πλέον ως κινητήρες ανάπτυξης, και όχι μόνο ως χώροι συγκέντρωσης αναπτυξιακών προβλημάτων. Προκειμένου να επιτύχει ο στόχος αυτός, τίθενται προτεραιότητες, όπως η βελτίωση της προσβασιμότητας, η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, ο πολιτισμός, η υποστήριξη των ΜΜΜ, η ανάπτυξη της καινοτομίας, η προσπάθεια της κοινωνικής ενσωμάτωσης και η αστική διακυβέρνηση.

Επίσης εκδίδεται ο Οδηγός της ΕΕ «The urban dimension in community policies for the period 2007-2013», που εξετάζει το περιεχόμενο, το χρηματοδοτικό πλαίσιο, τους μηχανισμούς ανταλλαγής εμπειριών για τις συγχρηματοδοτούμενες παρεμβάσεις στις πόλεις.

Στις Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές για την Πολιτική της Συνοχής υιοθετείται «η Εδαφική Διάσταση της Πολιτικής Συνοχής» της ΕΕ, που προτείνει ως ενδεικνυόμενα μέτρα την ανασυγκρότηση του φυσικού περιβάλλοντος, τις αναπλάσεις πρώην βιομηχανικών περιοχών, τη διαφύλαξη της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, την αποφυγή της άναρχης αστικής εξάπλωσης, την πρόνοια για τις συνδέσεις μεταξύ των αστικών συγκεντρώσεων και της άμεσης αγροτικής ενδοχώρας, προσθέτοντας συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά στον αστικό σχεδιασμό.

Το 2007 υιοθετούνται «η Εδαφική Ατζέντα της ΕΕ» και «η Χάρτα της Λειψίας για τις Βιώσιμες Ευρωπαϊκές Πόλεις», που επικεντρώνεται σε δύο συστάσεις: α) τη μεγαλύτερη χρήση ολοκληρωμένων αστικών προσεγγίσεων πολιτικών ανάπτυξης και β) την ιδιαίτερη προσοχή που απαιτούν οι φτωχές περιοχές των πόλεων· ορίζει δε εφτά επί μέρους δράσεις: τη δημιουργία και την εξασφάλιση υψηλής ποιότητας δημόσιων χώρων, τον εκσυγχρονισμό των δικτύων υποδομής και τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας, την καινοτομία και τις εκπαιδευτικές πολιτικές, την εφαρμογή στρατηγικών για την αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και της αγοράς εργασίας, τις δυναμικές πολιτικές εκπαίδευσης και κατάρτισης για παιδιά και νέους, την προώθηση αποδοτικών και προσιτών αστικών μεταφορών.

Στο πλαίσιο αυτό, της Στρατηγικής Αστικής Ανάπτυξης, αναπτύχθηκαν και τα εργαλεία των χρηματοδοτήσεων του ΕΣΠΑ για το διάστημα 2007-2013, που θέτουν ως μακροπρόθεσμο στόχο τη συνοχή του χώρου, τη βιώσιμη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη που δεν θα στερεί από τις μελλοντικές γενιές το δικαίωμα της επιλογής.

Η στρατηγική ανάπτυξης των αστικών κέντρων αναφέρεται ως συνδυασμός των παρακάτω στοιχείων: της πολυκεντρικότητας, της ενίσχυσης των τάσεων δικτύωσης μεταξύ των κέντρων, της βελτίωσης και ανάπτυξης των υποδομών και του περιορισμού της αστικής διάχυσης, της αειφορικής ανάπτυξης των πόλεων (με αύξηση πρασίνου και κοινόχρηστων χώρων, ολοκληρωμένες υποδομές αστικών εξυπηρετήσεων, αστικές αναπλάσεις, δίκτυα πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων, μείωση των αστικών αποβλήτων), της αντιμετώπισης των κοινωνικών προβλημάτων στα αστικά κέντρα, της βελτίωσης της πληροφόρησης σχετικά με τις εξελίξεις στα αστικά κέντρα.

Τα χρηματοδοτικά εργαλεία περιλαμβάνουν πολλές δράσεις με απευθείας επιχορηγήσεις προγραμμάτων δήμων, περιφερειών κ.λπ., αλλά για πρώτη φορά προωθείται, όπως συμβαίνει με το Jessika, και η σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην εφαρμογή ενός προγράμματος αστικής ανάπτυξης, που δημιουργεί νέες συνθήκες στον τρόπο παραγωγής του αστικού χώρου στην Ελλάδα.

Η προσοχή μας στον τρόπο υλοποίησης αυτών των προγραμμάτων είναι απαραίτητη, αφού το αποτέλεσμα δεν είναι μονοσήμαντο. Η συζήτηση εννοιών και όρων των προγραμμάτων αυτών θα επιτρέψει τη λήψη αποφάσεων που θα έχουν ευρύτερη αποδοχή και θα συντελέσουν στην επίτευξη της κοινωνικής συνοχής ταυτόχρονα με την αναπτυξιακή διάσταση των αστικών παρεμβάσεων–αναπλάσεων.

Αν και τα παραπάνω δεν αποτελούν, προς το παρόν, δεσμευτική κοινοτική πολιτική για την αστική ανάπτυξη, συνέβαλαν στην υιοθέτηση της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης ως κεντρικού στοιχείου της αναπτυξιακής στρατηγικής όλων των κρατών μελών για την περίοδο 2007-2013 και στη συγκρότηση ενός νέου πλαισίου για την αστική ανάπτυξη το προσεχές διάστημα.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην  Περιοδική Έκδοση, τεύχος 04, Ιούλιος/Αύγουστος 2013