Ακρόπολη. Πρόσβαση AμεΑ από τον βόρειο περίπατο. Αναβατόριο κλίμακας με πλατφόρμα και ανελυστήρας ανοικτού τύπου

γράφει ο Γιάννης Πολυχρονίου

Οι σύγχρονες απαιτήσεις επιβάλλουν να λειτουργούν τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι με τέτοιον τρόπο, ώστε να επιτρέπουν την ισότιμη συμμετοχή όλων των πολιτών. Άλλωστε η λειτουργία τους συνδέεται στενά με τον δημόσιο χαρακτήρα τους. Η εξασφάλιση της πρόσβασης και της εξυπηρέτησης των ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ) και γενικότερα των εμποδιζόμενων ατόμων είναι ένα σύνθετο εγχείρημα, στο οποίο υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα, όπως ο σωστός σχεδιασμός, η ενημέρωση, η εκπαίδευση, οι νοοτροπίες, η επαγγελματική συνέπεια, ο έλεγχος, οι αρμοδιότητες κ.λπ.

Στην περίπτωση της μελέτης νέου μουσείου ή εκσυγχρονισμού υφισταμένου, το μεγαλύτερο βάρος πέφτει στον αρχιτέκτονα μελετητή. Η επιτυχία του εξαρτάται από το βαθμό της ενημέρωσής του και από το βαθμό κατανόησης και αφομοίωσης της φιλοσοφίας του «καθολικού σχεδιασμού», δηλαδή οτι πρέπει να σχεδιάζει με στόχο την πρόσβαση και την εξυπηρέτηση όλων των πολιτών, χωρίς αποκλεισμούς και εξαιρέσεις. Μεγάλο ρόλο παίζει και το κατά πόσο οι προδιαγραφές που έχουν συνταχθεί από την εκάστοτε υπηρεσία ενσωματώνουν τη φιλοσοφία αυτή και βέβαια ο επαρκής έλεγχος και επίβλεψη της μελέτης και η αποτελεσματική επίβλεψη της κατασκευής του έργου. Σε κάθε στάδιο υπεισέρχεται ο κίνδυνος της αστοχίας, παρόλο που πλέον υπάρχουν ικανοποιητικές προδιαγραφές και ένα ισχυρό νομοθετικό πλαίσιο – κίνδυνος αστοχίας ιδιαίτερα στις περιπτώσεις εκείνες όπου γίνεται μηχανιστική εφαρμογή των κανόνων προσβασιμότητας προκειμένου να τηρηθεί ο τύπος και όχι η ουσία.

Επισημαίνεται πάντως ότι το κτήριο του μουσείου είναι απλώς το κέλυφος, το οποίο προσφέρει στέγη στα εκθέματα. Συμβαίνει πολλές φορές το κέλυφος να ικανοποιεί τις απαιτήσεις της πρόσβασης, παραμονής και εξυπηρέτησης των ΑμεΑ, αλλά η ίδια η έκθεση να μην είναι προσβάσιμη ή κατανοητή για τα άτομα αυτά. Επομένως, δεν απαιτείται μόνο το κτήριο να είναι προσβάσιμο, αλλά και οι εκθέσεις από όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες, στόχος που μπορεί να επιτευχθεί με τη γνώση των βασικών χαρακτηριστικών των διαφόρων κατηγοριών ΑμεΑ. Πιο συγκεκριμένα:

• Τα τυφλά άτομα διευκολύνονται στην κίνησή τους όταν δεν υπάρχει ηχητική σύγχυση, αλλά υποβοήθηση στην αντίληψη του χώρου –μέσω της διαφοροποίησης αυτού κατασκευαστικά ή με ήχους ή με μυρωδιές–, κυρίως όμως με το να μην υπάρχουν σε μια γνωστή διαδρομή αλλαγές στη διάταξη του εξοπλισμού του χώρου ή μη σημαινόμενα εμπόδια. Τα τυφλά άτομα μπορούν να «δουν» με τον ήχο, την αφή, την όσφρηση, την ακοή. Μπορούν θαυμάσια να αντιληφθούν έναν εκθεσιακό χώρο και να βοηθηθούν στην κατανόηση των εκθεμάτων με μια σωστή περιγραφή, ηχητική αναπαράσταση γεγονότων, ακόμη και κυρίως με την αφή, αν δηλαδή τους δοθεί η δυνατότητα να αγγίξουν κάποια από τα εκθέματα ή αντίγραφά τους.
• Τα άτομα με μειωμένη όραση θέλουν έντονο φωτισμό και τονικές ή χρωματικές αντιθέσεις των διάφορων στοιχείων που συνθέτουν το χώρο. Επίσης, δεν πρέπει να υπάρχουν ανακλάσεις, λάθος τοποθετημένοι καθρέπτες και μη σημαινόμενα ή μη προστατευόμενα υαλοστάσια.
• Τα κωφά άτομα επίσης έχουν απαίτηση για έντονο φωτισμό προκειμένου να βλέπουν τη νοηματική γλώσσα ή τα χείλη του συνομιλητή τους, και πρέπει να αποφεύγονται σκηνογραφικού τύπου εκθέσεις. Αν τούτο δεν είναι δυνατό, πρέπει να υπάρχουν επιλεγμένα φωτιζόμενα σημεία στάσης όπου ο διερμηνέας της νοηματικής θα μπορεί να σταθεί και να μεταφράσει ή να ξεναγήσει.
• Τα άτομα με κινητική αναπηρία που είναι περιπατητικοί ανάπηροι ή χρήστες αμαξιδίων απαιτούν για την κίνησή τους χαμηλό επίπεδο φυσικής προσπάθειας, ικανοποιητικό χώρο και διαδρομές ελεύθερες εμποδίων. Τα εκθέματα και οι σχετικές επεξηγηματικές πινακίδες πρέπει να είναι δυνατό να ιδωθούν και από καθήμενους ή κοντούς επισκέπτες.
• Οι επεξηγηματικές πινακίδες πρέπει να είναι σύντομες, κατανοητές, και να μην έχουν ανακλαστική επιφάνεια, αλλά μεγάλα γράμματα που θα κάνουν αντίθεση με το υπόβαθρο. Οι πινακίδες αυτές πρέπει να συνοδεύονται από αντίστοιχες σε γραφή Μπράιγ που να μπορεί εύκολα να τις προσεγγίσει ο ενδιαφερόμενος.
• Τα άτομα με νοητική υστέρηση στο μεγαλύτερο ποσοστό τους (85%) είναι εκπαιδεύσιμα και μεγάλο ρόλο στο να κατανοήσουν μια έκθεση παίζει η απλή και σαφής οργάνωσή της.

Στην περίπτωση των αρχαιολογικών χώρων τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Το ανάγλυφο του εδάφους είναι δεδομένο, η προστασία των αρχαιοτήτων προέχει και η δημιουργία πρόσβασης δεν είναι δεδομένη. Ωστόσο πολλοί χώροι ή είναι από τη φύση τους προσβάσιμοι ή μπορούν εύκολα να γίνουν, με μία κυκλοφοριακή μελέτη όπου θα επιλεγούν οι πλέον κατάλληλες διαδρομές από πλευράς ενδιαφέροντος και δυνατοτήτων επέμβασης. Εναλλακτικά ή και παράλληλα μπορούν να επιλεγούν προσβάσιμα σημεία με καλή θέα προς τον αρχαιολογικό χώρο, όπου θα τοποθετηθούν και κατάλληλα συστήματα πληροφόρησης. Με παρόμοιο τρόπο μπορούν να γίνουν προσβάσιμοι χώροι που δεν είναι αρχαιολογικοί με τη στενή έννοια του όρου, παρουσιάζουν όμως μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον.

Ας δεχθούμε τώρα ότι έχουμε ένα καλό αποτέλεσμα, ένα μουσείο που εξυπηρετεί τα ΑμεΑ, έναν αρχαιολογικό χώρο προσβάσιμο. Είναι αυτό (το αποτέλεσμα) ικανή συνθήκη για την επιτυχία του εγχειρήματος; Όχι μέχρι το μουσείο, το μνημείο, ο αρχαιολογικός χώρος να γίνουν γνωστά ως χώροι που είναι προσβάσιμοι και προσφέρουν υπηρεσίες στα ΑμεΑ και γενικότερα στα εμποδιζόμενα άτομα, ενώ παράλληλα πρέπει να υπάρχει συνεχής ενημέρωση σε περίπτωση της όποιας αλλαγής των συνθηκών πρόσβασης. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η ενημέρωση και η εκπαίδευση του προσωπικού, ιδιαίτερα δε των ατόμων εκείνων που έρχονται σε επαφή με τους επισκέπτες, με παράλληλη εφαρμογή των αρχών της τομεακής ευθύνης, που σημαίνει ότι ελέγχουν και ερευνούν τις ανάγκες των επισκεπτών τους και προσαρμόζουν ανάλογα τις προσφερόμενες υπηρεσίες.

Μέρος της ευθύνης ανήκει και στα ίδια τα ΑμεΑ, που με τις συχνές επισκέψεις τους και/ή τις παρατηρήσεις τους μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της πρόσβασης στους υπόψη χώρους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Selwyn Goldsmith MA, Designing for the Disabled, RIBA 1976.
2. Α. Λεβέντη – Κ. Παπαμιχαήλ- Ι Πολυχρονίου -Μ. Χριστοφή, Σχεδιάζοντας για Όλους -Οδηγίες Σχεδιασμού, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. -Γραφείο Μελετών ΑμεΑ, Αθήνα 1998. http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=380
3. Α. Λεβέντη – Π. Παπαγεωργίου – Δ. Παπαπετρίδης – Μ. Χριστοφή, Περιβάλλον – Σχεδιάζοντας για Όλους -Οδηγίες Σχεδιασμού για την Αυτόνομη Διαβίωση Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες -Θεάματα, θέατρα, κινηματογράφοι, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.- Γραφείο Μελετών ΑμεΑ, Αθήνα 1990.
4. United Nations, The Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities, United Nations, 1994.
5. Ν. 2430 (Φ.Ε.Κ. 156/Α/10.07.96) «Υιοθέτηση παγκοσμίου προγράμματος δράσης και κανόνων ίσων ευκαιριών για άτομα με αναπηρία των Ηνωμένων Εθνών».
6. Μαρίλη Χριστοφή, Στατιστικά Στοιχεία που αφορούν σε εμποδιζόμενα άτομα και ΑμεΑ, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.- Γραφείο Μελετών ΑμεΑ, Μάιος 1997.
7. European Commission – coordination Marianvan Zuylen, European Concept for Accessibility, CCPT/ The Netherlands, March 1996.
8. Α. Λεβέντη -Κ. Παπαμιχαήλ- Ι. Πολυχρονίου-Μ. Χριστοφή, Οδηγός Προσβασιμότητας Κοινόχρηστων Κτιρίων και Χώρων Δήμου Ζωγράφου, Διαδημοτικό Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης «Ηριδανός», Απρίλιος 1999.
9. Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και προαιρετικό πρωτόκολλο, Ν.4074/2012 (ΦΕΚ/Α/88/11-4-2012, ΑΔΑ:Β4ΩΔΙ-ΜΓΣ) http://static.diavgeia.gov.gr/doc/%CE%924%CE%A9%CE%94%CE%99-%CE%9C%CE%93%CE%A3
10. Janice Majewski , PART OF YOUR GENERAL PUBLIC IS DISABLED_A handbook for Guides in Museums, Zoos and Historic Houses http://www.rinam.com.br/files/REFERENCIAS_Partofyourgeneralpublicisdisabled.pdf
11. Janice Majewski, Accessible Exhibition Design_Smithsonian Accessibility Program http://accessible.si.edu/pdf/Smithsonian%20Guidelines%20for%20accessible%20design.pdf
12. ΥΠΕΚΑ, ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΑμεΑ α.π. οικ. 42382-16. 07.2013

• Εφαρμογή τoυ άρθρoυ 26 του Νέου Οικοδομικού Κανονισµού (Ν. 4067/2012) Ειδικές ρυθµίσεις για την προσβασιµότητα ΑµεΑ & εµποδιζόµενων ατόµων. http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=ZH1F/6iGfQw%3D&tabid=508&language=el-GR

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Περιοδική Έκδοση “αρχιτέκτονες”, τεύχος 09, Φεβρουάριος 2014