ΠΑΜΕ: «να ΚΟΨΟΥΜΕ το ΧΕΡΙ που θα ΤΟΛΜΗΣΕΙ ΝΑ ΒΓΑΛΕΙ στο ΣΦΥΡΙ το ΣΠΙΤΙ του ΦΤΩΧΟΥ», πηγή: Ριζοσπάστης, 6.12.2013

γράφει ο Παναγιώτης Κ. Κουμουνδούρος

«Τότε ο Ιησούς είπε στους μαθητές του: αλήθεια σας λέγω […] είναι ευκολότερο μια καμήλα να περάσει το μάτι μιας βελόνας παρά ένας πλούσιος άνθρωπος να εισέλθει στη βασιλεία του Θεού». (Κατά Ματθαίον, 19:23-24)

«Δεν είναι η λύση του ζητήματος της κατοικίας που λύνει ταυτόχρονα και το κοινωνικό ζήτημα, αλλά αντίθετα η λύση πρώτα του κοινωνικού ζητήματος, η κατάργηση δηλαδή του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, κάνει σύγχρονα δυνατή τη λύση του ζητήματος της κατοικίας». (Φ. Ένγκελς, Για το ζήτημα της κατοικίας, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1987)

«Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυση μιας τράπεζας». (Μπέρτολντ Μπρεχτ)

Πρόλογος

Πριν 5 χρόνια (Αρχιτέκτονες 72, 2008) γράψαμε για τη φούσκα ακινήτων στις ΗΠΑ, ενώ πρόσφατα δημοσιεύματα αναφέρουν νέα φούσκα.¹ Τα ατέλειωτα αδιέξοδα του καπιταλισμού δεν κρύβονται πλέον ούτε μέσα στα χιλιάδες κείμενα των απολογητών του. Ένα τέτοιο αποκαλυπτικό άρθρο ξεσκεπάζει, π.χ., τη νέα κινέζικη φούσκα ακινήτων.² Και ενώ νέοι πλειστηριασμοί ακινήτων και κατασχέσεις α΄ κατοικίας από 1.1.2014 απειλούν χιλιάδες ελληνικά νοικοκυριά και συνάμα η Καθημερινή, ανήμερα εκλογών ΤΕΕ, προειδοποιεί… για υπόκωφο θυμό της αστικής τάξης που «[…] αντιμετωπίζει το φάσμα της τυπικής ή ουσιαστικής δήμευσης της περιουσίας […]», βωβοί μηχανικοί δεν άκουσαν «[…] ποτέ κρότον κτιστών […]».

Κεντρικός σχεδιασμός: Τι είδους και για ποιον;

Στη συζήτηση με θέμα «Η πολεοδομική ιστορία της Αθήνας»,³ αφού πρώτα σχολιάσαμε το γεγονός ότι τρεις εισηγητές έκαναν μια αταξική παρουσίαση του θέματος (vs. με Γ. Μ. Σαρηγιάννη, Αθήνα 1830-2000 – Εξέλιξη, πολεοδομία, μεταφορές, Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 2000), θέσαμε το ερώτημα: «Πιστεύετε ότι η καπιταλιστική ιδιοκτησία, που ευθύνεται για όσα συμβαίνουν σήμερα (και) στην Ελλάδα/Αθήνα,⁴ μπορεί να μας δώσει κάποια λύση;». Και οι τρεις δήλωσαν αδυναμία ν’ απαντήσουν άμεσα στο ερώτημα…!

Αυτό σημαίνει ότι το καπιταλιστικό θέατρο του «παράλογου» τρόπου «ανάπτυξης» και η έλλειψη ορθολογικού κεντρικού σχεδιασμού (και) στην Ελλάδα θα συνεχιστεί εάν δεν ανατραπεί ριζικά. Έτσι στην πράξη επικρατεί ένα δρομολογημένο σίριαλ συνεχούς πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής, περιβαλλοντικής, «χωροταξικής», πολεοδομικής κ.λπ. «αυθαιρεσίας/αταξίας» που μεταπολεμικά επιβάλλει το σύστημα, με μόνο λόγο ύπαρξης το κέρδος, τη «Λευκή Βίβλο» της ΕΕ (π.χ. συντάξεις «περιουσιακής κατάστασης»), «την καλτ του χρήματος» και την «καπιταληστρική» ιδιοκτησία στην παραγωγή.⁵ Η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου με το «αόρατο χέρι» της ελεύθερης αγοράς «σχεδιάζει» μια χώρα με 2 πόλεις των 12 και 8 εκατ. κατοίκων…

Ενώ στα λόγια οι απολογητές του συστήματος ζητούν δήθεν κοινωνική, χωρική, πολεοδομική και εδαφική συνοχή, στην πράξη σπεύδουν (με «fast track» εφαρμοστικούς νόμους) ν’ αντιγράψουν τα ναζιστικά έκτακτα μέτρα λιτότητας, ανεργίας, στρατόπεδων εργασίας και ευθανασίας του 20ού αιώνα, λεηλατώντας παντού τη γη, το σώμα, την ψυχή και το νου.⁶

Η αρχιτεκτονική, οι αρχιτέκτονες και η κρίση της αστικής κριτικής

Κάποιοι «αστέρες» αρχιτέκτονες διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα με ποικίλες «αφηγήσεις», «εικόνες» κι αντιεπιστημονικές «προσεγγίσεις», αναβάλλοντας την ικανοποίηση πραγματικών ανθρώπινων λαϊκών αναγκών. Η ίδια μικρή διεθνής ελίτ καθοδηγεί μια «σκηνογραφική» αρχιτεκτονική κατανάλωσης «πλεονάσματος», όπου, κατά τον Guy Debord, «το θέαμα είναι η υλική ανασύσταση της θρησκευτικής ψευδαίσθησης», αντί για μια πραγματική «κοινωνική συμβίωση» του «συν-οικισμού» των παράγωγων λέξεων «πόλ(ις) -(ίτης) -(ιτική) -(ιτεία) -(ιτισμός)», όπως ανάλυσε ο Ι. Δεσποτόπουλος.⁷ Μερικοί «flâneur» υπαρξιστές «ξαναμαρκάρουν» πλασάροντας τα «υψηλά» περιτυλίγματα της εκμετάλλευσης, υπηρετώντας πιστά την άρχουσα ιδεολογία/τάξη.

Εφέτος, δύο αρχιτέκτονες χαρακτήρισαν το «πράσινο» σαν «αρχιτεκτονικό κλισέ», λες και κατέβηκαν απ’ άλλον πλανήτη, χωρίς οξυγόνο (αλλά κερδοφόρο μπετόν!). Με τέτοια ταχυδακτυλουργικά τεχνάσματα παραπλανά και προπαγανδίζει (και) η ελληνική ολιγαρχική ελίτ και τα ΜΜΕ τις φούσκες ακινήτων με «πύργους σε/με πάρκα» (π.χ. Ελαιώνας και Ελληνικό), αποπροσανατολίζοντας και δηλητηριάζοντας τη διαπαιδαγώγηση νέων επιστημόνων. Λειτουργούν σαν λαγοί, που με νέα «παραδείγματα στην αρχιτεκτονική θεωρία» εντοπίζουν «terrain vague» φιλέτα για να στήσει το κεφάλαιο τα κερδοφόρα «Κάστρα του Χρήματος» των τραπεζών, του ΤΑΙΠΕΔ και της εκκλησιαστικής περιουσίας.

Όσο για συναδέλφους που νομίζουν ότι η «αυθαίρετη δόμηση» θα σταματήσει «αν διορθωθεί το θεσμικό πλαίσιο» της… αγοράς, είναι καιρός ν’ αποχαιρετήσουν αυταπάτες και ψευδαισθήσεις ετών, που βρίσκουν τους μεν αρχιτέκτονες απλούς διαχειριστές νομιμοποίησης αυθαιρέτων, τους δε ιδιοκτήτες ν’ αντιμετωπίζουν τραπεζική κατάσχεση. Παραφράζοντας τον Μπρεχτ, το σύστημα που αφαιρεί την ανθρώπινη ταυτότητα θα δώσει ηλεκτρονική ταυτότητα στα κτήρια…(!) κενά ή μη;

Δεν είναι τυχαίο ότι τα διάφορα διεθνή «φόρουμ» απόψεων για κρίση(εις), τα

«δημιουργικά εργαστήρια χρεοκοπίας» της Ελλάδας κι αλλού διαλέγουν διαχείριση κρίσεων χωρίς καμιά αναφορά στην ταμπακέρα (τρόπους παραγωγής, σχέσεις ιδιοκτησίας), δεν σημαδεύουν τον πραγματικό αντίπαλο, απλώς ρίχνουν άσφαιρα πυρά. Το ίδιο κάνουν και «θεσμικά όργανα» (π.χ. ΤΕΕ, ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, ΠΟΕΜΔΥΔΑΣ, UIA), με τα ίδια πάντα αποτελέσματα. Στα ποικίλα κινήματα καταλήψεων, εξηγεί ευθέως η Saskia Sassen, ο στόχος των καταληψιών είναι οι αδύναμοι να μπορούν να γράψουν ιστορία χωρίς να πάρουν την εξουσία (!).⁸ Άλλωστε κι ο Charles Jencks μας «καθησύχασε», λέγοντας ότι ο λόρδος Jacob Rothschild υποστήριξε το Occupy Wall Street (!).^{9, 10}

Αντί επιλόγου

Είναι «Ένα όραμα για την Αθήνα» εφικτό σήμερα; Ο Τάκης Χ. Ζενέτος (1926-1977) είπε: «[…] η κατοικία πρέπει να είναι το πολυτερέστερο προϊόν της κοινωνίας, και όχι […] οι τράπεζες […]. Η αντίφαση και το αδιέξοδο της σημερινής κοινωνίας με οδήγησαν στην έρευνα για μια “ηλεκτρονική πολεοδομία” […] (αλλά όπως κάθε αλλαγή θα πραγματοποιηθεί από την εργατική τάξη)».¹¹

Για όσους εξακολουθούν να ’χουν μεταφυσικές ανησυχίες για «το θάνατο του Αρχιτέκτονα», παραφράζοντας τους Μαρξ και Ένγκελς (H γερμανική ιδεολογία, 1845-46), «Σε μια κομμουνιστική κοινωνία δεν υπάρχουν αρχιτέκτονες, αλλά το πολύ πολύ άνθρωποι που ανάμεσα στ’ άλλα αρχι-τεκτονούν».

Στο ερώτημα τι κάνουμε σήμερα με τα 200.000 απούλητα διαμερίσματα, κενά κτήρια κ.λπ. έδωσε απάντηση ο Ένγκελς το 1872! Οι κομμουνιστές απλώς θα δώσουν αυτά πρώτα σ’ αυτούς που πραγματικά τα χρειάζονται σήμερα, γιατί η λαϊκή στέγη είναι δικαίωμα, όχι πολυτέλεια!¹² Στη συνέχεια, οι εκπληκτικές δυνατότητες της επιστήμης επιφέρουν την οικονομική, ποιοτική, μαζική παραγωγή με εργατική ουσιαστική συνάμα συμμετοχή και επιλογή στέγης κ.λπ., όπως το κατάλαβε κι ο Ζενέτος το 1952! Και γι’ αυτό, τα ταξικά τείχη της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής πρέπει/μπορούν σύντομα να γκρεμιστούν, ώστε το γαλακτικό πεπρωμένο της ανθρωπότητας να ξανακτιστεί μέσα απ’ τη δημιουργική αρνητική εντροπία και θετική μετάλλαξη της (ανθρώπινης) φύσης, σαν πυκνωτής της γήινης ζωής κι όχι μόνο.

Παραπομπές

1. «Με αφορμή τη νέα ανησυχία για τα στεγαστικά δάνεια στις ΗΠΑ», Ριζοσπάστης, 28.11.2013.
2. «Γιατί η “φούσκα” ακινήτων απειλεί το οικονομικό θαύμα της Κίνας», Η Καθημερινή, 20.10.2013.
3. http://www.sgt.gr/players/rethinkathens_15.5/gr/
4. «Κέντρο Αθήνας – Αναπλάσεις σε όφελος των επιχειρηματικών ομίλων», Ριζοσπάστης, 10.8.2011.
5. «Ιδιωτικοποίηση δημόσιας περιουσίας – Με γνώμονα τα επιχειρηματικά κέρδη», Ριζοσπάστης, 4-5.5.2013.
6. «Παραλιακό Μέτωπο Σαρωνικού – Θα “κολυμπήσει” στα κέρδη το κεφάλαιο», Ριζοσπάστης, 19.5.2013.
7. Ι. Δεσποτόπουλος, Η ιδεολογική δομή των πόλεων, ΕΜΠ, Αθήνα 1997.
8. Saskia Sassen: http://archivepublic.wordpress.com/texts/saskia-sassen/.
9. Conversation with Rem Koolhaas, από τον ιστότοπο GreekArchitects.gr.
10. «Με αφορμή δημοσίευμα για το λεγόμενο κίνημα “Καταλάβατε τη Γουόλ Στριτ”», Ριζοσπάστης, 6.12.2013.
11. Τ. Χ. Ζενέτος, 1926-1977, Αρχιτεκτονικά Θέματα, Αθήνα 1978.
12. Η. Τσιμπουκάκης, «Η επαγγελία της ανάπτυξης: Το παράδειγμα της λαϊκής κατοικίας», Ριζοσπάστης, 8.12.2013.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Περιοδική έκδοση “αρχιτέκτονες”, τεύχος 08, Δεκέμβριος 2013