Χαλκίδα, άποψη της πόλης με τη νεόκτιστη Δημοτική Αγορά (φωτ. Α.L. Mansell, 1887), πηγή: evia–halkida.blogspot.gr

γράφει ο Σταύρος Σταυρίδης

Σήμερα, στην κυρίαρχη ρητορική που ταυτίζει τον δημόσιο τομέα με τη διαφθορά και το βόλεμα, και τον ιδιωτικό τομέα με τη σκληρή αναμέτρηση για την ατομική επιτυχία, ίσως πρέπει να αντιτάξουμε τη δημιουργία ενός αλλιώτικου δημόσιου χώρου. Ενός χώρου που οι πολίτες θα τον διεκδικούν και από το κράτος και από τους άρπαγες ιδιώτες, ενός χώρου που θα του δώσουν νόημα οι ίδιοι παίρνοντας τη ζωή τους στα χέρια τους.
Σήμερα, που για τους περισσότερους η καταστροφή των όποιων εγγυήσεων της καθημερινής ζωής όλο και διευρύνεται, είναι κρίσιμη ανάγκη η διεκδίκηση χώρων και χρόνων αλληλοστήριξης και δημιουργίας. Χώρων κοινής αναφοράς, στους οποίους οι κάτοικοι ν’ αναγνωρίζουν τη δυνατότητα και τη δύναμη της κοινής τους αντίστασης. Θέλουμε τη Δημοτική Αγορά της Χαλκίδας όπως θέλουμε το Ελληνικό, τις ακτές, τα πάρκα και τις πλατείες μας, τον κοινό πλούτο μιας χώρας που εκποιείται. Και θέλουμε τη Δημοτική Αγορά της Χαλκίδας γιατί στέκει εκεί σε πείσμα της λεηλασίας και της προοπτικής της «αξιοποίησης», γεμάτη από τα σημάδια και τις μνήμες μιας ζωής κοινής, μιας ζωής ταυτισμένης με την ίδια την πόλη.
Ζούμε σε μια εποχή που οι πόλεις διαγκωνίζονται για να προσελκύσουν επενδύσεις και να κερδίσουν έτσι την «ανάπτυξή» τους. Ζούμε σε μια εποχή που πόλεις οργανώνονται σαν επιχειρήσεις και οι τοπικές διοικήσεις προσπαθούν να μετατρέψουν τον δημόσιο χώρο σε αναγνωρίσιμο και εμπορεύσιμο προϊόν, στο όνομα βέβαια μιας καλύτερης «αξιοποίησης» όσων πόρων, τόπων και συμβολικού κεφαλαίου η ίδια η πόλη διαθέτει. Σε τούτη την κούρσα, που μοιάζει ιδιαίτερα απελπισμένη σε μια τόσο βαθιά κρίση, η ταυτότητα της πόλης εμβληματοποιείται και εκποιείται κι αυτή σε έργα που θέλουν να εμφανιστούν ως επιτυχείς λογότυποι της πόλης-επιχείρησης. Απέναντι στην πόλη με τις επάλληλες στρώσεις ιστορίας, η πόλη ομοίωμα εκείνης της διαφημιστικής εικόνας που επιχειρεί να την εμπορευτεί.

Θέλουμε τη Δημοτική Αγορά της Χαλκίδας γιατί ρούφηξε στους τοίχους της την ιστορία μιας πόλης που, όπως σε κάθε πόλη, δεν μπορεί να συνοψιστεί σ’ ένα σλόγκαν. Είναι γεμάτη αντιθέσεις αυτή η ιστορία, γεμάτη αλλαγές πορείας, γεμάτη ίχνη από διαφορετικούς τρόπους ζωής, διαφορετικές ελπίδες και όνειρα. Τούτη την πολυεπίπεδη ιστορία αποτυπώνει η αγορά στο σώμα της. Η ίδια η αρχιτεκτονική της είναι αποτέλεσμα τουλάχιστον δύο διακριτών εποχών. Όπως και η πρώτη απόφαση του ΚΣΝΜ αναφέρει, στο συγκρότημα «διατηρούνται ευκρινώς οι μορφολογικές και τυπολογικές ιδιαιτερότητες των δύο φάσεων», τις οποίες ορίζει αρχιτεκτονικά ως χαρακτηριστικές της μετάβασης «από την εποχή του όψιμου ιστορισμού προς τη ρασιοναλιστική ανανέωση του 20ού αιώνα» (πράξη 11/22.03.2006∙ νέα ανάλογη απόφαση του ΚΣΝΜ για τη διατήρηση της Αγοράς ως μνημείου στις 13.3.2014).
Πρέπει να υπερασπιστούμε τούτη τη συνύπαρξη διαφορετικών αρχιτεκτονικών, να υπερασπιστούμε τις αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές επιλογές που επέτρεψαν στην αγορά να ζει στις εποχές που ακολούθησαν την ανέγερσή της και να στεγάζει μια δραστηριότητα πολύβουη και πολυρυθμική. Έχουμε συνηθίσει κάποιοι να αγωνίζονται για τη διατήρηση ενός συγκροτήματος ή ενός κτηρίου συνδέοντας την αξία του με το ύφος μιας συγκεκριμένης ιστορικής αρχιτεκτονικής. Και σίγουρα κάποιες φορές αυτό είναι σημαντικό για την υπεράσπιση της ιστορίας της πόλης. Όμως εδώ πρόκειται για την προστασία ενός «μνημείου» που η ταυτότητά του βρίσκεται ακριβώς στη συνάντηση ταυτοτήτων και εποχών. Σε αντίθεση με όσους επικαλούνται τη νόθευση της αρχικής μορφής ως επιχείρημα για την απαξίωση του συγκροτήματος και ταυτίζουν το πέρασμα της ιστορίας με την παρακμή, μπορούμε να διεκδικήσουμε ένα μνημείο-υβρίδιο Ένα μνημείο που μπορεί να ξαναζήσει –παρότι σκόπιμα εγκαταλειμμένο και εγκληματικά σχεδόν βανδαλισμένο– ακριβώς εκπέμποντας το μήνυμα της συνάντησης των εποχών που σημάδεψαν τη σύγχρονη Χαλκίδα. Και επιτέλους, ένας τόπος που δεν θα εκπέμπει την εικόνα μιας πόλης ως «αξιοθέατο προς κατανάλωση», αλλά την εικόνα μιας πόλης που ζει και αναζητά μέσα στις αντιφάσεις της το μέλλον της.
Θέλουμε τη Δημοτική Αγορά γιατί είναι δημοτική. Γιατί είναι δείγμα μιας εποχής που ο δήμος αποτελούσε ακόμη έκφραση του κοινού πλούτου και της κοινής μέριμνας για την κοινή ζωή, όχι βεβαίως χωρίς να επηρεάζονται οι πολιτικές του από τις κυρίαρχες κάθε φορά κοινωνικές αντιθέσεις. Ήταν ο δήμος που παρείχε την Αγορά ως πεδίο μιας εντοπισμένης δημοσιότητας, τόπο συνάντησης και κοινωνικής ζωής, όπως ήταν για αιώνες οι αγορές πριν να κλειστούν στο ασηπτικό περιβάλλον των πολυκαταστημάτων και των εμπορικών κέντρων. Αυτή την αγορά υπερασπιζόμαστε, αυτή τη δημοσιότητα αντιτάσσουμε στον δημόσιο χώρο που οι κυρίαρχες οικονομικές και πολιτικές δυνάμεις περιφράσσουν και εκποιούν, «αξιοποιώντας» τον προς όφελός τους τελικά.

Στην προοπτική της υπεράσπισης της αρχιτεκτονικής και κοινωνικής σημασίας ενός τέτοιου χώρου-ταυτότητα για την πόλη, χρειάζεται η διεκδίκηση να συναντηθεί με την πρωτοβουλία, η διαμαρτυρία με τη δημιουργικότητα. Οι κάτοικοι που αγωνίστηκαν και αγωνίζονται για την αγορά είναι αποφασισμένοι και οραματιστές μαζί. Με όπλο τη στέρεα επιχειρηματολογία για την αποκατάσταση των ιδιαίτερων στοιχείων της αγοράς αλλά και με το όνειρο να ζωντανέψει ένας χώρος γεμάτος από μνήμες κοινές, οι κάτοικοι αυτοί διεκδικούν να έχουν λόγο για τον δημόσιο χώρο. Ζητούν στην πράξη να βρούμε ξανά το νόημα του δημόσιου χώρου ως χώρου κοινού, χώρου των κοινών. Και γι’ αυτό απαιτούν από τις δημοτικές αρχές να σταθούν στο πλάι ενός τέτοιου αγώνα, μακριά από τις εγκατεστημένες στοιχίσεις εξουσίας που αρθρώνουν σήμερα τα τοπικά συμφέροντα. Μακριά από το όραμα μιας «ανάπτυξης» για την πόλη που καταστρέφει τη μνήμη της. Μακριά από την αναγωγή του παρελθόντος σε «αξιοποιήσιμους» εμπορικούς λογότυπους. Θέλουν, θέλουμε τη Δημοτική Αγορά της Χαλκίδας ως μνημείο μιας πόλης που μπορεί να αναζητά στο ζωντανό παρελθόν τη συλλογική αυτογνωσία. Και από μια τέτοια αυτογνωσία είναι που πλάθονται τα όνειρα για ένα αλλιώτικο μέλλον.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Περιοδική έκδοση “αρχιτέκτονες”, τεύχος 14-15, Σεπτέμβριος 2014