Περίληψη Εισήγησης
Τίτλος: Η αναγνωρισιμότητα της αρχιτεκτονικής. Η κοινωνική αντίληψη, οι οργανώσεις αρχιτεκτόνων και το Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης (ΣΑΕ)
Σκέψεις προς διαμόρφωση πρότασης
Έχοντας υπόψιν τα παρακάτω δεδομένα:
- ότι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αποτελείται πλέον από 27 χώρες μέλη, με πολυ διαφορετική μεταξύ τους, πρακτική στην εξάσκηση, στην κοινωνική αντίληψη, αναγνώριση και καθιέρωση της αρχιτεκτονικής,
- Την ανακοίνωση του Φόρουμ Ευρωπαϊκών Πολιτικών για την Αρχιτεκτονική, και την πρόσκληση συμμετοχής στη δημόσια διαβούλευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ), με στόχο την ενδυνάμωση του ρόλου της αρχιτεκτονικής στον τομέα του πολιτισμού και των πολιτιστικών πολιτικών - ειδέ Παράρτημα,
- Την πολιτική και το πρόγραμμα εργασίας του Συμβουλίου Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης (ΣΑΕ), 2006-2008, για τον κοινωνικό ρόλο της αρχιτεκτονικής, που εγκρίθηκε στην Γ.Σ του Λουξεμβούργου τον Νοέμβριο του 2005,
- το περιεχόμενο του «7ου Ερευνητικού Πλαισίου Προγράμματος» - FP7
- την ενασχόληση μου, τόσο με το καθαυτό αντικείμενο της έρευνας στην αρχιτεκτονική μεσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων, όσο και την συμμετοχή μου στην αντίστοιχη ομάδα εργασίας «Έρευνα» (Research) της ΣΑΕ,
- την πολύχρονη εμπειρία μου από τις δράσεις του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ και του Συμβουλίου Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης (ΣΑΕ), και τέλος και το πλέον σημαντικό,
- ότι ο απώτερος σκοπός του επαγγέλματος και των φορέων του, τόσο σ’ εθνικό όσο και σ’ ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι η βελτίωση της ποιότητας της ζωής των πολιτών και του δομημένου περιβάλλοντος,
στο κείμενο που ακολουθεί καταγράφουμε τις σκέψεις μας, προς την δημιουργία μιας πρότασης για την δραστική προώθηση της κοινωνικής αναγνωρισιμότητας της αρχιτεκτονικής, σε σχέση με την σημερινή πολιτική και πρακτική των εθνικών φορέων και του ΣΑΕ.
Η Ευρωπαϊκή αντίληψη και η κοινωνία των πολιτών
Ένα καλό παράδειγμα για το πως αντιλαμβάνεται και αναγνωρίζεται η αρχιτεκτονική ακόμα και σ’ ευρωπαϊκό επίπεδο και ιδιαίτερα από τα όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ) αποτελεί το περιεχόμενο του πολυ σημαντικού «7ου χρηματοδοτικού ερευνητικού πλαισίου προγράμματος», (http://www.ekt.gr/fp7/) (Seventh Framework Programme for Research and Development - FP7), τ’ οποίο για την περίοδο 2007-2013, ανέρχεται στο ποσό των 53,272 δις € !!
Σ’ αυτό, ο αναμφισβήτητος ρεαλισμός των πολιτικών της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής αποκαλύπτει ότι: η «αρχιτεκτονική» ΔΕΝ υπολογίζεται ούτε σαν
σημαντικός θεσμός ούτε σαν άξια προς προώθηση κοινωνική παραγωγική
λειτουργία, παρ’ όλες τις όποιες δηλώσεις και τις ανακοινώσεις των διαφόρων φόρουμ. Το δικαίωμα αυτού του ισχυρισμού μας δίνεται από το ότι οι αρμόδιοι της ΕΕ έχουν φροντίσει ώστε στην χρηματοδότηση των ερευνητικών προγραμμάτων 2000-2013 να ΜΗΝ εμπεριέχονται καθόλου θέματα άμεσου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος. Μέσω της «αναζήτησης» στους «κωδικούς δράσεων» του FP7 ο καθένας μπορεί να διαπιστώσει ότι η λέξη «αρχιτεκτονική» δεν υφίσταται σ’ όλο το πρόγραμμα..!! Υπάρχουν θέματα «προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς» και «πολεοδομίας» τα οποία όμως έχουν έμμεση σχέση με το αντικείμενο μας, - ειδέ Παράρτημα.
Ο προβληματισμός από το παραπάνω γεγονός μας οδηγεί στις παρακάτω διαπιστώσεις, ότι:
? Η «αγορά» της έρευνας στον χώρο της αρχιτεκτονικής είναι πολύ περιορισμένη και γι’ αυτό δεν έχει «πιέσει» τα ευρωπαϊκά όργανα προς την δημιουργία αντίστοιχης και περισσότερης θεματολογίας. Ενώ και αυτή που περιορισμένα υπάρχει, έχει αφεθεί από τους επαγγελματίες αρχιτέκτονες στη διαχείριση κύρια της εκπαιδευτικής πανεπιστημιακής κοινότητας.
? Ένα πολύ μεγάλο μέρος της κοινωνίας των πολιτών, για την Ελλάδα θα λέγαμε στην πλειονότητα της,
- δεν αναγνωρίζει το «προϊόν» που παράγεται από τις υπηρεσίες του αρχιτεκτονικού λειτουργήματος και τις πρακτικές του αξίες στην καθημερινή ζωή. Στην Ελλάδα ο αρχιτέκτονας είναι εν γένει «ο μηχανικός».
- είναι ανημέρωτη τόσο για το κόστος σε σχέση με την ποιότητα που μπορούν να προσφέρουν αυτές οι υπηρεσίες όσο και για τα οφέλη που μπορεί τελικά να έχει το κοινωνικό σύνολο και ο καταναλωτής - πολίτης. Όταν δε αυτός αυτάρεσκα υπαινίσσεται ότι γνωρίζει, τις περισσότερες φορές συνδέει την αρχιτεκτονική είτε με τα γυαλιστερά περιοδικά μόδας, σπιτιού, διακόσμησης και life-style, είτε με τα «μεγάλα» δημόσια και ιδιωτικά κτίρια και τις ακριβές κατοικίες - «βίλες», είτε τέλος με το «πόσο όμορφες είναι οι προσόψεις» των σπιτιών και των πολυκατοικιών.
- συνδέει την αρχιτεκτονική και τον αρχιτέκτονα κυρίως με τους εύπορους και προνομιούχους και όχι με την πλειονότητα των κατοίκων που κατοικούν και διαμορφώνουν τις πόλεις μας,
- λόγω έλλειψης σχετικής εκπαίδευσης και εμπειριών παραμένει ανημέρωτο, δεν έχει πεισθεί και ως εκ τούτου δεν ασκεί την ανάλογη κοινωνική πίεση για περισσότερη και καλλίτερη αρχιτεκτονική, με τους τρόπους και όπως πολλές φορές το κάνει γι’ άλλους θεσμούς και λειτουργήματα (υγεία-γιατροί, παιδεία-καθηγητές, δικαιοσύνη-δικηγόροι, κλπ).
Είναι φανερό λοιπόν ότι όλ’ αυτά, σε συνδυασμό με τον ανύπαρκτο εκπαιδευτικό ρόλο της πολιτείας, που την διακρίνει η παντελής έλλειψη πολιτικής και καλών παραδειγμάτων, έχουν σαν αποτέλεσμα στο ότι και ο ίδιος ο καταναλωτής – πολίτης, με τις ήδη διαμορφωμένες στρεβλές αντιλήψεις, να συμβάλλει και από τη μεριά του στη διαιώνιση του κύκλου της στρεβλής ανάπτυξης της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας. Να είναι τελικά συμμέτοχος στην ολική υποβάθμιση: της αισθητικής εικόνας και λειτουργίας των πόλεων του, της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος του.
Οι οργανώσεις Αρχιτεκτόνων
Όλ’ αυτά τα χρόνια ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ) και το Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης (ΣΑΕ) διακρίνονται από μια πρακτική εσωστρέφειας όσο αφορά την επικοινωνιακή πολιτική και την διάχυση του σκοπού και των δράσεων τους στο κοινωνικό σύνολο. Ειδικότερα για το ΣΑΕ, οι στόχοι και το δυναμικό του σ’ Ευρωπαϊκό επίπεδο αναλώνονται κυρίως στη διαχείριση του επηρεασμού των πολιτικών οργάνων, γύρω από την βελτίωση, την διευκόλυνση, την εναρμόνιση και την καλή εξάσκηση του επαγγέλματος, - αυτό αναφέρεται σαν διαπίστωση και όχι σαν κριτική.
Για ν’ αναβαθμισθεί όμως και αυτή ακόμα η «εξάσκηση» και να διευκολυνθεί σε όλα τα επίπεδα, νομοθετικά και κοινωνικά, πρέπει πρωτίστως η κοινωνία των πολιτών να ενημερωθεί και πρακτικά να πεισθεί για τις αξίες και την χρησιμότητα της αρχιτεκτονικής, τόσο στην άμεση βελτίωση της κατοικίας, της γειτονιά και της πόλης, όσο και για την συμμετοχή της στην κρίσιμη αειφόρο ανάπτυξη (ενεργειακός σχεδιασμός, υλικά, τρόποι κατασκευής, κλπ). Θα είναι αυτοί οι ενημερωμένοι πολίτες που στη συνέχεια θ’ αποτελέσουν την κύρια πηγή κοινωνικής πίεσης προς όφελος αφ’ ενός του θεσμού.
Πρόταση: Προς βελτίωση της αναγνωρισιμότητας
Προκειμένου όλ’ αυτά να υλοποιηθούν και να μετατραπούν επιτέλους σε πράξη οι φιλόδοξες βλέψεις και οι προτάσεις που καταγράφονται στα κατά καιρούς κείμενα των Συλλόγων και του ΣΑΕ, όπως αυτά που αναφέρουμε στην αρχή, απαιτείται μια διαφορετική, συστηματική, μακρόχρονη κι’ επίπονη επικοινωνιακή διαδικασία. Πιστεύουμε δε ότι ωρίμασε ο χρόνος για να ξεκινήσουν πλέον μέσα από τα όργανα μας, εθνικά και διεθνή, επικοινωνιακές πολιτικές με Εξωστρεφείς και Καινοτόμες Δράσεις, και με Λέξεις-Κλειδιά τις πολυ δύσκολες στην εφαρμογή: «Εκλαΐκευση» και «Διάχυση» - των σκοπών, των αποτελεσμάτων και παραδειγμάτων της καλής πρακτικής.
Εκτιμώ επίσης ότι το υπάρχον διαθέσιμο δυναμικό, τόσο σε τοπικό επίπεδο: ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ όσο και Ευρωπαϊκό: ΣΑΕ, δεν αρκεί για κάτι τέτοιο διότι τα μέλη τους δεν εξειδικεύονται στο αντικείμενο, και το κυριότερο αναλώνονται στη διαχείριση των υπαρχόντων θεμάτων. Επομένως και μέσα στα πλαίσια αυτών των οργανώσεων, κάποιο άλλο ανθρώπινο δυναμικό μαζί με ειδικούς πρέπει ν’ ασχοληθεί συστηματικά και μόνον μ’ αυτό το έργο. Όσο δε αφορά το ΣΑΕ προτείνω να δημιουργηθεί μια ειδική ομάδα εργασίας σε απ’ ευθείας σχέση με το εκτελεστικό γραφείο, ή μέσα στο πλαίσιο του θεματικού πλαισίου: «Αρχιτεκτονική και Κοινωνία».
...Η Αρχιτεκτονική, οι πολίτες και οι πόλεις χρειάζονται καινοτόμες παρεμβάσεις. Όμως, ο ανταγωνισμός και η αγορά δεν επιτρέπουν και ούτε πλέον συγχωρούν τους ερασιτέχνες.
Συμπεράσματα
...Οι οργανώσεις των αρχιτεκτόνων προκειμένου να προωθήσουν την αναγνωρισιμότητα και τις αξίες της αρχιτεκτονικής, αλλάζοντας τις μέχρι σήμερα εσωστρεφείς πρακτικές τους με άλλες Εξωστρεφείς Δράσεις, θάπρεπε να φροντίσουν να ενημερώσουν και να πείσουν τη κύρια ομάδα - στόχο ενδιαφέροντος:
την κοινωνία των πολιτών.
...Πρέπει επιτέλους να βρεθεί αποτελεσματικός τρόπος έτσι ώστε το περιεχόμενο της συζητημένης, μόνο μεταξύ των αρχιτεκτόνων, Ευρωπαϊκής Λευκής Βίβλου: «Αρχιτεκτονική και Ποιότητα Ζωής» (Έκδοση του ΣΑΕ) να διαχυθεί, ν’ αφομοιωθεί και να γίνει μέρος της συνείδησης πρωτίστως των Ευρωπαίων πολιτών.
Σωτήρης Ν. Παπαδόπουλος,
Αρχιτέκτονας,
Τηλ: 210-64 34 265
E-Mail: sotipap@ath.forthnet.gr
Μέλος του «Συμβουλίου Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης» - Ομάδα Εργασίας «Έρευνα», εκπρόσωπος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχιτεκτόνων - ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ.
Αν. Μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Εκπαίδευσης και Εξάσκησης στον τομέα της Αρχιτεκτονικής, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Στο παράρτημα που ακολουθεί περιέχονται δυο κείμενα:
1. Ανακοίνωση του Φόρουμ Ευρωπαϊκών Πολιτικών για την Αρχιτεκτονική - στ’ Αγγλικά
2. Η «Αρχιτεκτονική» και το «7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο» Χρηματοδοτούμενα Ερευνητικά Ευρωπαϊκά Προγράμματα, 2000-2013, του Σωτ. Ν. Παπαδόπουλου.