Συνεδρίαση 26 Σεπτεμβρίου 2003, Βρυξέλλες
ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΔΙΑΤΑΞΗ
(Calendar 2003)
ACE/CAE. Groupe de travail Education et Recherche-- Task Force Education
& Research
Ordre du jour de la reunion du vendredi 26 septembre 2003
La reunion aura lieu de 10h30 a 16h30.
Au CAE a Bruxelles, 29, rue Emile Janson 1050 BRUSSELS
1. Adoption de l'ordre du jour.
2. Information sur les travaux de la Commission permanente n° 1 du 13
octobre
3. Preparation de l'agenda pour le reste de l'annee 2003 et l'annee 2004
(nombre et dates et lieux des futures reunions).
4. Les accords de Bologne et leur application. Examen de la derniere version
de la note de synthese presente par Jean-Paul Scalabre.
4.1.Discussion, amendements et validation du texte par la TF.
4.2. Developpement de la reflexion sur l'application de Bologne.
5. Discussion sur le developpement futur du travail de la TF sur le theme
de la recherche et de la formation permanente.
6. Reflexion sur les themes de travail nouveaux (contenu minimum des enseignements,
relation entre formation initiale, formation professionnelle et formation
permanente, question de la licence d'exercice)
7. Questions diverses.
Ενημερωτικό σημείωμα
Α.Π. 31060
ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων (ACE) - Ομάδα Εργασίας
«Εκπαίδευση και Έρευνα»
Έκθεση σχετικά με τα ερωτήματα που προκύπτουν από την εφαρμογή των συμφωνιών
(accords) της Μπολόνια
Το πολιτικό πλαίσιο
Στις 19 Ιουνίου 1999 οι Ευρωπαίοι Υπουργοί Παιδείας υπέγραψαν στην Μπολόνια
κοινή διακήρυξη σχετικά με την ανώτατη εκπαίδευση. Την διακήρυξη αυτή
ακολούθησε στις 19 Μαΐου 2001 ένα ανακοινωθέν της συνόδου των Υπουργών
Ανώτατης Εκπαίδευσης, το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Πράγα. Τέλος, στις
19 Σεπτεμβρίου 2003, οι Υπουργοί Παιδείας των Ευρωπαϊκών χωρών συγκεντρώθηκαν
στο Βερολίνο και κοινοποίησαν και πάλι μια κοινή διακήρυξη. Όλες αυτές
οι συμπληρωματικές διακηρύξεις είχαν στόχο να θέσουν ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο
για την ανώτατη εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τη δόμηση ενός
συστήματος που θα έχει επαρκή συνάφεια ανάμεσα στα προγράμματα σπουδών,
ώστε να επιτρέπει την ελεύθερη μετακίνηση των φοιτητών μέσα σ' ένα κοινό
πλαίσιο. Επίσης, η Ευρώπη πρέπει να αποκτήσει ένα ενιαίο σύστημα αναφοράς
με συμβατούς κύκλους εκπαίδευσης, το οποίο θα επιτρέπει την σύγκριση των
εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, καθορίστηκαν έξι στόχοι προς επίτευξη:
1. Η αποδοχή ενός συστήματος εύκολα αναγνώσιμων και συγκρίσιμων διπλωμάτων.
2. Η αποδοχή ενός συστήματος που θα αποτελείται από δύο προγράμματα σπουδών:
ένα πρώτο, που θα αντιστοιχεί στο bachelor degree (για τη Γαλλία: licence)
και ένα δεύτερο, που θα αντιστοιχεί στο master degree (για τη Γαλλία:
mastaire).
3. Η καθιέρωση ενός συστήματος μονάδων. 180 για το bachelor και 120 για
το master, η οποία θα επιτρέψει να διαθέτουμε μια κοινή αναφορά σε σχέση
με τα προσόντα.
4. Η προώθηση της κινητικότητας των φοιτητών, των καθηγητών, των ερευνητών
και των άλλων ενδιαφερομένων, κατά μήκος των διαφόρων χωρών της Ευρώπης.
5. Η προώθηση της ευρωπαϊκής συνεργασίας σε θέματα αξιολόγησης της ποιότητας.
6. Η προώθηση της ευρωπαϊκής διάστασης σε σχέση με την ανώτατη εκπαίδευση.
Ένα σύστημα που βρίσκεται σε στάδιο εφαρμογής
Με βάση αυτό το γενικό πλαίσιο, όλες οι χώρες πραγματοποίησαν μεταρρυθμίσεις
ώστε τα συστήματα ανώτατης εκπαίδευσης τους να είναι συμβατά με τις διατάξεις
της Μπολόνια. Θα ήταν αρκετά περίπλοκο να εξετάσουμε λεπτομερώς τον τρόπο
με τον οποίο η Μπολόνια μεταφράστηκε στην πραγματικότητα, συγκεκριμένα
σε ό,τι αφορά στην εκπαίδευση της αρχιτεκτονικής. Οι διαφορές είναι υπερβολικά
σημαντικές και η ποικιλία των καταστάσεων ως συνολική ιδέα παραμένει ασαφής.
Απλώς θα θέλαμε να τονίσουμε κάποια χαρακτηριστικά της δεδομένης κατάστασης
και να αναφερθούμε τις δυνατότητες αλλά και στους κινδύνους που μπορεί
να έχει η μεταρρύθμιση αυτή στην ποιότητα της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης
στην Ευρώπη.
Όλα εξαρτώνται από το υπάρχον πλαίσιο.
Ας σημειώσουμε πρώτα απ' όλα, ότι ανάλογα με την κατάσταση των εκπαιδευτικών
ιδρυμάτων στην Ευρώπη, οι επιπτώσεις της Μπολόνια είναι διαφορετικές.
Οι αρχιτεκτονικές σχολές ή οι σχολές πολιτικών μηχανικών που αποτελούν
μέρος πανεπιστημίων, θα συγχωνευθούν (εάν αυτό δεν έχει ήδη γίνει) στα
πλαίσια της παγκόσμιας μεταρρύθμισης που έχει ξεκινήσει από τα πανεπιστήμια
στα οποία ανήκουν. Συνεπώς, η αρχιτεκτονική εκπαίδευση θα πρέπει να θεωρηθεί
ως ειδική περίπτωση του πανεπιστημιακού προγράμματος σπουδών του ενός
ή του άλλου πανεπιστημίου. Ωστόσο, μπορούμε να βρούμε και μια αντίστροφη
κατάσταση, κατά την οποία οι αρχιτεκτονικές σχολές δεν αποτελούν μέρος
πανεπιστημίου και σε αυτή την περίπτωση, η μεταρρύθμιση θα πρέπει να πραγματοποιηθεί
με ειδικό τρόπο.
Πτυχίο και Master, 3+2=5, 180 ECTS (European Credit
Transfer System - Ευρωπαϊκό Σύστημα Ανταλλαγής Μονάδων) και 120 ECTS
Το σύστημα που βασίζεται σε δύο προγράμματα σπουδών προβλέπει ένα στάδιο
3 χρόνων, δηλ. τουλάχιστον 180 μονάδων ECTS για την απόκτηση του πτυχίου
και στη συνέχεια ένα στάδιο 2 χρόνων, δηλ. τουλάχιστον 120 μονάδων ECTS
για την απόκτηση του master. Δηλαδή, ένα σύνολο 5 χρόνων. Σε ό,τι αφορά
στις σχολές όπου το πρόγραμμα σπουδών είναι ήδη οργανωμένο στα 5 χρόνια,
η συμβατότητα με την Μπολόνια είναι εύκολη. Αυτό όμως δεν ισχύει για τα
ιδρύματα που έχουν καθιερώσει 4ετές πρόγραμμα σπουδών, όπως για παράδειγμα
οι επαγγελματικές σχολές της Γερμανίας. Επίσης, αυτό δεν ισχύει ούτε στην
περίπτωση της Γαλλίας, η οποία λειτουργεί βάσει ενός 6ετούς προγράμματος
σπουδών το οποίο ολοκληρώνεται σε 3 κύκλους των 2 ετών. Η Μεγάλη Βρετανία
έχει ένα σύστημα που χωρίζεται σε 3 μέρη, αλλά το οποίο περιλαμβάνει την
επαγγελματική πρακτική σε διάστημα τουλάχιστον δύο χρόνων (τμηματοποιημένα
ή αδιάσπαστα). Είναι προφανές ότι η εφαρμογή της Μπολόνια σε αυτές τις
περιπτώσεις δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα προσαρμογής. Ας σημειώσουμε
ότι η Μπολόνια δεν αναφέρει το διδακτορικό και την έρευνα, το οποία όμως
αντιλαμβανόμαστε ότι μπορεί να πραγματοποιηθούν 3 χρόνια μετά το master.
Ένα ποικίλο τοπίο που πρέπει να γίνει πιο σαφές.
Το ζητούμενο δεν είναι να ομογενοποιήσουμε όλα τα προγράμματα σπουδών,
κάτι τέτοιο δεν θα ήταν μόνο αδύνατον, αλλά και άχρηστο. Η ποικιλία αποτελεί
πηγή πλούτου. Πρέπει απλώς, με βάση την συμβατότητα που περιγράφει η Μπολόνια,
το περιβάλλον της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης να γίνει πιο σαφές για όλους
τους Ευρωπαίους. Σύμφωνα με αυτό, οι απαιτήσεις της Μπολόνια θεωρούνται
χρήσιμες και θετικές.
Ποια κοινή απαίτηση πρέπει να προαγάγουμε στο Ευρωπαϊκό
πλαίσιο;
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων ανέκαθεν υποστήριζε ότι το ελάχιστο
επίπεδο για την ανώτατη εκπαίδευση στην αρχιτεκτονική που θα επιτρέπει
να εκπαιδεύουμε αρχιτέκτονες, κατόχους του τίτλου του αρχιτέκτονα, είναι
το πενταετές πρόγραμμα ακαδημαϊκών σπουδών σε πανεπιστήμιο ή σχολή ανώτατης
εκπαίδευσης που συμπληρώνεται στη συνέχεια με δύο χρόνια πλαισιωμένης
και επικυρωμένης επαγγελματικής πρακτικής. Συνεπώς, το σύνολο σπουδών
ώστε να έχει κανείς πρόσβαση στην αρχιτεκτονική άσκηση είναι τουλάχιστον
επταετές. Αυτό αποτελεί απαραίτητη βάση για την εκπαίδευση υψηλού επιπέδου
για τους αρχιτέκτονες στην Ευρώπη.
Οι διατάξεις αυτές είναι συμβατές με την Μπολόνια, υπό τον όρο ότι η πλαισιωμένη
επαγγελματική πρακτική θα θεωρείται συμπλήρωμα του master. Σε αυτό το
σημείο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων υποστηρίζει και πάλι την απαίτηση
για 5 + 2 χρόνια, παρότι τίθεται ξανά το ερώτημα για κάποια διπλώματα
που δεν ανταποκρίνονται σε αυτά τα κριτήρια. Είναι προφανές ότι αυτά τα
προγράμματα σπουδών θα πρέπει να ανταποκρίνονται σε ένα περιεχόμενο ανώτατης
εκπαίδευσης υπό τη μορφή συνόλου μονάδων που σχηματίζουν μια συναφή πορεία.
Σύμφωνα με αυτή την οπτική, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων λαμβάνει
υπόψη του το γεγονός ότι οι Υπουργοί Παιδείας των Ευρωπαϊκών χωρών που
συγκεντρώθηκαν στο Βερολίνο στις 19 Σεπτεμβρίου 2003, υποστήριξαν μέσω
της κοινής τους διακήρυξης τον στόχο για το 2005 να εφαρμοστεί σε κάθε
Κράτος Μέλος ένα σύστημα διαβεβαίωσης ποιότητας, πραγματοποιώντας μεταξύ
άλλων δράσεων, μια αξιολόγηση των προγραμμάτων εκπαίδευσης.
Ένας πραγματικός κίνδυνος: το bachelor (για την
Γαλλία: licence) να θεωρηθεί ως επαγγελματικό δίπλωμα
Ενδέχεται κάποια εκπαιδευτικά ιδρύματα ή κάποιες χώρες ενδέχεται να βασιστούν
στην Μπολόνια για να θεωρήσουν την αρχιτεκτονική εκπαίδευση τριετούς επιπέδου
ως επαρκή ώστε να δημιουργηθεί ένα ιδιαίτερο είδος «αρχιτέκτονα». Φαίνεται
ότι αυτό το είδος διπλώματος εφαρμόζεται ήδη σε κάποιες χώρες, με τον
τίτλο «junior architect», ο οποίος μπορεί να προκαλέσει σύγχυση.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων οφείλει να υποστηρίξει ότι αυτή η
εκπαίδευση τριετούς επιπέδου σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρείται
ως αρχιτεκτονικό δίπλωμα αλλά ως δίπλωμα πρώτου κύκλου, το οποίο αφορά
μια γενική αρχιτεκτονική εκπαίδευση. Σε αυτό το σημείο απαιτείται ετοιμότητα
ώστε να αναγνωρίζονται, να καταγγέλλονται και να σταματούνται τα παράγωγα
που θα αρχίσουν να εμφανίζονται σε διάφορα μέρη.
Το ζήτημα της επαγγελματικής πρακτικής δεν τίθεται
στην Μπολόνια
Η Μπολόνια ενδιαφέρεται για την ρευστότητα του χώρου της και όχι για τις
ιδιαιτερότητες της εκπαίδευσής μας. Ωστόσο, είναι ευκαιρία να επανεξετάσουμε
την θέση της πρακτικής εκπαίδευσης μέσα στο σύστημα εκπαίδευσης των αρχιτεκτόνων.
Σε αυτό το σημείο, είναι σαφές ότι στην Ευρωπαϊκή κλίμακα, η πενταετής
ακαδημαϊκή εκπαίδευση πρέπει να συμπληρώνεται από την εμπειρία μιας επαγγελματικής
πρακτικής πλαισιωμένης σ' ένα επαγγελματικό πλαίσιο και επικυρωμένης σύμφωνα
με συγκεκριμένες διαδικασίες.
Η συνεχιζόμενη επαγγελματική εκπαίδευση (CPD)
Αν η διακήρυξη της Πράγας (η οποία ακολούθησε εκείνη της Μπολόνια) θύμισε
την σημασία της μόρφωσης και της δια βίου εκπαίδευσης, αυτό δεν μεταφράστηκε
μέσω της επεξεργασίας ενός κοινού μηχανισμού που θα επιβαλλόταν σε όλους.
Στην πραγματικότητα, η συνεχιζόμενη εκπαίδευση, εφόσον αναγνωρίζεται ομόφωνα
ως αναγκαία, είναι δύσκολο να αναπτυχθεί ελλείψει ενός επαρκούς συστήματος
χρηματοδότησης και ενός ξεκάθαρα καθορισμένου πλαισίου υποχρεώσεων. Το
ζήτημα του υποχρεωτικού χαρακτήρα αυτής της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης
εξακολουθεί, εάν επιβάλλεται σήμερα, να μην είναι ξεκάθαρο και αποφασιστικό.
Στο σημείο αυτό, η βρετανική εμπειρία της RIBA είναι ενδιαφέρουσα λόγω
της αποτελεσματικότητάς της και την παγκόσμιας συνοχής της. Θα μπορούσε
να χρησιμοποιηθεί ως βάση σκέψης σχετικά με το επάγγελμα μας σε Ευρωπαϊκή
κλίμακα.
Η σύνδεση μεταξύ αρχικής εκπαίδευσης, επαγγελματικής
πρακτικής και συνεχιζόμενης εκπαίδευσης είναι ουσιώδης για το επάγγελμα
του αρχιτέκτονα ως υπεύθυνου (του έργου)
Η σκέψη πρέπει να αναπτυχθεί υπό το πρίσμα της απαίτησης μιας συνολικής
συνοχής του εκπαιδευτικού συστήματος. Σύμφωνα με αυτή την οπτική, χρειάζεται
να γίνει πρόοδος, γιατί ούτε η πλαισιωμένη επαγγελματική πρακτική ούτε
η συνεχιζόμενη εκπαίδευση δεν έχουν γενικευτεί στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με την λογική της Μπολόνια και για να απαντηθούν οι συγκεκριμένες
ανάγκες εκπαίδευσης που αφορούν στο επάγγελμά μας, θα πρέπει να επανεξεταστεί
όλη η αλυσίδα της εκπαίδευσης. Το πτυχίο και το master πρώτα απ' όλα,
αλλά και οι τρόποι πρόσβασης στην υπεύθυνη αρχιτεκτονική εξάσκηση ως παράγωγο
πλαισιωμένης επαγγελματικής πρακτικής που θα οδηγεί στην άδεια άσκησης,
συνοδευόμενη από υποχρεωτική και συνεχόμενη εκπαίδευση.
Οι Ευρωπαϊκές απαιτήσεις που μπορεί να διατυπώσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο
Αρχιτεκτόνων αφορούν συνεπώς στο σύνολο του εκπαιδευτικού συστήματος.
Στην ουσία, αφορούν στην συμβατότητα πτυχίου και master που προβλέπεται
στην διακήρυξη της Μπολόνια καθώς και στους τρόπους πλαισιωμένης ή μη
επαγγελματικής πρακτικής, στα προγράμματα σπουδών και τέλος σ' ένα σύστημα
συνεχιζόμενης και προσαρμοσμένης εκπαίδευσης που θα ακολουθείται τακτικά
από τους επαγγελματίες. Αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα πρέπει στο σύνολό
του να έχει έναν μηχανισμό αξιολόγησης ο οποίος θα επιτρέψει στους αρχιτέκτονες
της Ευρώπης να διαπραγματεύονται υπό τις καλύτερες συνθήκες τα μέσα ενός
αμοιβαίου συμφώνου με τους αρχιτέκτονες των άλλων χωρών του κόσμου και
συγκεκριμένα των Ηνωμένων Πολιτειών.
Πώς να αξιολογήσουμε τα αποτελέσματα της Μπολόνια;
Σε ό,τι αφορά στην ισχύ των συμβατοτήτων που ζητήθηκαν από την Μπολόνια,
είναι προφανώς περισσότερα εκείνα τα οποία έχει να κερδίσει κανείς παίζοντας
το χαρτί της συμβατότητας σε σχέση με εκείνα που έχει να χάσει. Μένει
μόνο να ανοιχτεί ο διάλογος για τον σχηματισμό που θα ακολουθήσει τις
απαιτήσεις της Μπολόνια. Αυτό αφορά τόσο τις Γερμανικές επαγγελματικές
σχολές όπου το πρόγραμμα σπουδών δεν είναι παρά μόνο 4 χρόνια όσο και
τις ιδιωτικές επαγγελματικές σχολές της Πορτογαλίας ή την τριετή εκπαίδευση
της Ιταλίας, καθώς και όλες τις οριακές καταστάσεις που αναμφίβολα θα
δημιουργηθούν. Η εφαρμογή της διακήρυξης της Μπολόνια αποτελεί θετικό
στοιχείο για την εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων υπό την προϋπόθεση ότι δεν
θα μείνουν στο επίπεδο των 3ετών σπουδών. Είναι άλλωστε σαφές ότι η συνολική
συμβατότητα του συστήματος εκπαίδευσης των αρχιτεκτόνων θα πρέπει να εξεταστεί
πέραν της Μπολόνια. Το Συμβούλιο Ευρωπαίων Αρχιτεκτόνων έχει χρέος να
το υπενθυμίζει.
Jean-Paul Scalabre
Πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας