9η Biennale Αρχιτεκτονικής στη Βενετία
5/9-7/11/2004
Ανάληψη από τον ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ της διοργάνωσης της 9ης
Biennale
Αρχιτεκτονικής - Βενετία 5.9.2004 - 7.11.2004
Ειδική Ομάδα Εργασίας: Αριστείδης Αντονάς
Ζάφος Ξαγοράρης
Χαρίκλεια Χάρη
Φίλιππος Ωραιόπουλος
Θέμα: Διατοπικότητες
Το θέμα το οποίο επεξεργάζεται η φετινή Biennale βασίζεται στην εκτίμηση
ότι είμαστε μάρτυρες ριζικών αλλαγών σχετικών με την φύση της αρχιτεκτονικής.
Υπό το πρίσμα των αλλαγών αυτών, όπως παρατηρεί ο καλλιτεχνικός διευθυντής
Kurt W. Forster, «η αρχιτεκτονική μπορεί να ειδωθεί, πέρα από τον
παραδοσιακό της ρόλο, ως ένας καταλύτης πολιτιστικής εμπειρίας» .
Η πρόταση για την ελληνική συμμετοχή στην 9η Biennale αρχιτεκτονικής,
λειτουργεί ως θεωρητική πλατφόρμα για να σκεφτεί κανείς για το περιβάλλον
και την κοινωνία ως ένα δικτυακό, σύνθετο και χωρικά εκτεταμένο μοντέλο,
που
περιλαμβάνει τρόπους σκέψης, μεταβαλλόμενα όρια, μεταβάσεις και συσχετίσεις
μεταξύ των διαφόρων περιοχών (νοητικών, πολιτιστικών, γεωγραφικών).
Η αρχιτεκτονική σήμερα μπορεί, με βάση ένα θεωρητικό και σχεδιαστικό
εξοπλισμό, να επινοεί και να υλοποιεί, με τα νέα και τα παλιά της μέσα,
καινούργια πολιτιστικά προϊόντα, μετατεθειμένα από το πεδίο που μέχρι
πρόσφατα θεωρούσαμε αμιγώς αρχιτεκτονικό. Τα προϊόντα αυτά προδιαγράφουν
κάτι που μπορεί ακόμη να μην είναι εντελώς σαφές, οργανώνουν, ωστόσο,
έναν
κόσμο που διευρύνει τα όρια της αρχιτεκτονικής με αντιλήψεις, περιβάλλοντα
και χώρους διαφορετικούς από εκείνους που συνηθίσαμε να αναγνωρίζουμε
ως
αρχιτεκτονικούς.
Σε πρώτο επίπεδο, η συμμετοχή της Ελλάδας θα επιχειρήσει να διαγνώσει
τις
χωρικές μεταβολές πού επιφέρει σήμερα η ανάπτυξη της δικτυακής λογικής
απανταχού, με στόχο την υπέρβαση της τοπικότητας και της δημιουργίας
προϋποθέσεων για πιο οικουμενικές και ρευστές θεματικές προσεγγίσεις.
Διατοπικότητα ονομάζουμε την ενσωμάτωση του τοπικού στο οικουμενικό και
το
αντίστροφο,
Από την άλλη, αν και όλα μοιάζουν να είναι μέρος μιας οικουμενικής
συστημικής διαδικασίας και ενός παγκόσμιου δικτύου, η ιδέα του χώρου και
της
τοποθεσίας παραμένει ισχυρή. Μόνο που αυτός ο καινούριος «τόπος», υφίσταται
μεταμορφώσεις και μετασχηματισμούς, εφόσον οι φυσικές, κοινωνικές και
πολιτισμικές συνθήκες, στο εσωτερικό των δικτύων που τις οργανώνουν,
αλληλοεπηρεάζονται με συνεχή και μεταβαλλόμενο τρόπο.
Η παρουσίαση συγκεκριμένων δικτυακών υποδομών, όπως αυτές λειτουργούν
και
μετασχηματίζουν το ελληνικό τοπίο, και η κατάδειξη της σημασίας τους ως
μέσων για τη χωρική οργάνωση ορισμένων θεματικών ενοτήτων αποτελεί μέρος
της
έκθεσης.
Η πρόταση δεν θεωρεί ότι ο δικτυακός χαρακτήρας αφορά μονάχα ό,τι έχει
σχέση
με την ψηφιακή λογική και τον κυβερνοχώρο? δίνει έμφαση στην διερεύνηση
των
αλλαγών που έχουν γίνει στην Ελλάδα, τόσο σε φυσικό χωρικό όσο και σε
κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντολογικό πλαίσιο.
Δίκτυα υποδομών (όπως σύνδεση φυσικού αερίου, έργα μεγάλης κλίμακας για
τους
Ολυμπιακούς Αγώνες, σύνδεση Ρίου-Αντιρρίου, Αττική οδός, Εγνατία οδός,
περιφερειακός Υμητού κ.α), δίκτυα πολιτιστικών υποδομών (νέα μουσεία)
ή
μετακίνησης πληθυσμών, τα οποία δημιουργούν ένα νέο τοπίο που αναμορφώνει
ή,
κατ' άλλους, εξαφανίζει αυτό που μέχρι τώρα θεωρούσαμε προεξάρχουσα
ιδιαιτερότητα του Ελληνικού (και Αττικού) τοπίου.
Εξετάζουμε την Ελλάδα ως νέα εν τω γίγνεσθαι πραγματικότητα, (σε συνέχεια
της έρευνας που πραγματοποιήθηκε στην προηγούμενη Biennale από την ελληνική
συμμετοχή), ως μέρος μιας γενικευμένης «κοσμόπολης», και έτσι παρατηρούμε
τις αλλαγές της.
Η παρατήρησή μας και η έρευνα δεν αρκείται στην καταγραφή των συνθηκών
στα
δεδομένα γεωγραφικά όρια, αλλά εξετάζει τον τόπο σαν ένα πεδίο συσχετισμών
και δίκτυο αλληλοεπηρροών. Αυτό πραγματοποιείται μέσα από χαρτογραφήσεις,
διαγράμματα, υλοποιημένες ή εν εξελίξει μελέτες αρχιτεκτόνων. Επίσης με
την
παρουσίαση διεθνών μελετών και συλλογικών ερευνών που εντάσσουν τον ελληνικό
γεωγραφικό χώρο σε δίκτυο.
Με βάση αυτή τη λογική η Ελλάδα εντάσσεται σε ένα νέο δικτυακό πλαίσιο,
όπου
εξετάζεται παράλληλα με την πραγματικότητα της Ευρώπης, της Μεσογείου,
των
Βαλκανίων και της Κύπρου, όπως και των βασικών χωρών προέλευσης του
μεταναστευτικού κύματος στην Ελλάδα.
Τα ηλεκτρονικά δίκτυα και οι δυνατότητες αρχιτεκτονικής οργάνωσης της
πληροφορίας αποτελούν επίσης σημαντικό παράγοντα μετασχηματισμού των
συνθηκών της τοπικότητας. Κατασκευάζουν νέου είδους τοπικότητες πού
συγκροτούνται ψηφιακά. Δικτυακές ομαδοποιήσεις αποτελούν ήδη τόπους
συνάντησης? χωρικές αναλογίες όπως εκείνες των sites ή των chat rooms
είναι
τρέχουσες. Έτσι το ηλεκτρονικό δίκτυο μπορεί να ειδωθεί ως ένα από τα
μέσα
υπέρβασης του τοπικού και από αυτή την άποψη τα ηλεκτρονικά δίκτυα
παρουσιάζουν ένα νέο είδος τοπικότητας και κατά συνέπεια νέες αρχιτεκτονικές
δυνατότητες για νέους τοπικούς- προσδιορισμούς.
Σε δεύτερο επίπεδο, η συμμετοχή της Ελλάδας θα θέσει στο επίκεντρο την
αναζήτηση μιας τέτοιας αντίληψης για την τοπικότητα στο θεωρητικό και
σχεδιαστικό της επίπεδο, διευρύνοντας τα όρια στις παρυφές των σχέσεων
της
αρχιτεκτονικής με άλλες γνωστικές περιοχές και πεδία δημιουργίας, τα οποία
αναμορφώνουν μια κριτική στάση απέναντι στο συμβατικό χώρο της σημερινής
αρχιτεκτονικής.
Η διαφορά της δικτυακής από την γραμμική σύνδεση, ο καθορισμός της έννοιας
της ιδιαιτερότητας, στο εσωτερικό ενός δικτύου, η υπονόμευση της
σταθερότητας που προκύπτει από την όμοια δικτυακή εγγύτητα μεταξύ κόμβων
προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά της νέας τοπικότητας. Η αναφορά σε συστήματα
και καταστάσεις θα φέρει στην έκθεση την δυναμική των ιστορικών προλεγομένων
του ενδιαφέροντος για δικτυακές λογικές. Το πρόσφατο ελληνικό παρελθόν
επιδεικνύει τις έρευνες του Κωνσταντίνου Δοξιάδη και του Τάκη Ζενέτου
που
προσανατόλισαν, με καινοτόμο τρόπο, την αρχιτεκτονική σκέψη πάνω σε παρόμοια
θέματα.
Το θεωρητικό πλαίσιο και η σχετική συστηματική έρευνα θα οδηγήσει σε μία
αρχιτεκτονική εγκατάσταση που θα στηθεί εντός του ελληνικού περιπτέρου
και
θα λειτουργεί ως μηχανισμός πληροφόρησης και ως σύστημα διάχυσης καταστάσεων
σε εκτάσεις που το υπερβαίνουν. Έτσι διαφορετικές συνθήκες και δεδομένα,
συλλαμβάνονται, αναπαράγονται και μπορούν να δημιουργηθούν σε απόσταση
από
το ελληνικό περίπτερο με στόχο τη δημιουργία ενός δικτύου. Τέτοια σημεία
με
τα οποία θα συνδέεται ο κεντρικός χώρος είναι επιλεγμένες θέσεις μέσα
στον
υπαίθριο χώρο της έκθεσης και στον εσωτερικό χώρο άλλων εθνικών περιπτέρων,
στη βάση μιας κοινής συνεργασίας, όπου είναι εφικτό οργανωτικά, όπως και
πιθανόν σε ορισμένα σημεία της πόλης. Παράλληλα, χαρτογραφήσεις των δικτύων
που οργανώνουν την ελληνική έκθεση θα συμπυκνώσουν, στο επίπεδο της
αναπαράστασης, την πρόταση και θα συνθέσουν την ίδια την έκθεση ως εικόνα
δικτύων.
Η πρόταση βασίζεται στην κατάθεση ενός σκεπτικού, μέσα από την επεξεργασία
του οποίου, υπό μορφή workshop, θα καθοριστεί το εκθεσιακό υλικό και οι
συμμετέχοντες αρχιτέκτονες ή αρχιτεκτονικές ομάδες.
Στα πλαίσια της έκθεσης θα διοργανωθούν στο Ελληνικό περίπτερο συζητήσεις,
με διακεκριμένους έλληνες και ξένους αρχιτέκτονες και ερευνητές άλλων
ειδικοτήτων, με άξονα τη συγκρότηση νέων περιοχών για την αρχιτεκτονική,
την
διάχυση της τοπικότητας, όπως την γνωρίζαμε παλιά, και τις αντιστάσεις
της
συμβατικής τοπικότητας όπως παρουσιάζονται σήμερα.
Οπωσδήποτε το υλοποιημένο έργο αποτελεί αντικείμενο μελέτης της έρευνας
και
παρουσίασής μας, αλλά πάνω από όλα στόχος είναι μία καινούρια ματιά σε
αυτά
τα φαινόμενα που δημιουργούν τις συνθήκες παραγωγής των αρχιτεκτονικών
έργων
στην Ελλάδα σήμερα.
Πληροφορίες για την Ελληνική συμμετοχή: www.paradigmata.gr