Δελτίο Τύπου του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ με θέμα "Ναός Αγροτέρας Αρτέμιδος"
Α.Π. 39562, Αθήνα 9 Δεκεμβρίου 2009
Προς:
Τον Υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού
κo Παύλο Γερουλάνο
Μπουμπουλίνας 20-22
10682 Αθήνα
Κοινοποίηση:
1. Γραφείο Πρωθυπουργού
2. Υπουργό Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής κα Τ. Μπιρμπίλη
3. Γεν. Γραμματέα ΥΠΠΟ κα Λ. Μενδώνη
4. Δήμαρχο Αθηναίων κ. Ν. Κακλαμάνη
5. Πρόεδρο Δημοτικού Συμβουλίου
6. Δημοτικές Παρατάξεις
7. Διευθύντρια Γ΄ Ε.Π.Κ.Α. κα Ν. Βαλάκου
8. Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο
9. Συνήγορο του Πολίτη
10. Μ.Μ.Ε. - Εφημερίδες
11. Ενημερωτικό Δελτίο Τ.Ε.Ε.
Θέμα: «Ναός Αγροτέρας Αρτέμιδος»
Ο ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος κτίστηκε το 448 π.Χ., σχεδόν βέβαια από τον Καλλικράτη, αρχιτέκτονα του ναού της Απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη, με τον οποίο παρουσιάζει πολλές τυπολογικές και μορφολογικές ομοιότητες. Πρόκειται για ιδιαίτερα αξιόλογο κλασικό ναό, πρωτότυπο δημιούργημα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας με μνημειακές αξιώσεις, αντιπροσωπευτικό της εποχής του, κτήριο μεγάλης κοινωνικής και πολιτικής σημασίας και ενδιαφέρον τεχνολογικό επίτευγμα. Αναφορές στο μνημείο κάνουν ο Πλάτων και ο Παυσανίας, ενώ κατά τον Πλούταρχο στην περιοχή αυτή τελούνταν τα Μικρά Ελευσίνια Μυστήρια. Ο ναός συνδέθηκε άμεσα με την νίκη των Αθηναίων στην Μάχη του Μαραθώνα και την άνθιση της πόλης των Αθηνών.
Οι αρχιτέκτονες-περιηγητές J.Stewart και N.Revett, κατά την επίσκεψη τους στην Αθήνα το 1751-1753, αποτύπωσαν με απόλυτη ακρίβεια τον ναό, ο οποίος σωζόταν ακόμα σχεδόν ακέραιος, ενσωματωμένος στην εκκλησία γνωστή ως «η Παναγιά στην Πέτρα». Τμήμα της μαρμάρινης ζωφόρου, η οποία είχε αφαιρεθεί λίγο πριν, βρίσκεται σήμερα στα μουσεία του Βερολίνου και της Βιέννης. Κατεδαφίστηκε το 1778 και τα υλικά του χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του τείχους των Αθηνών γύρω από την Ακρόπολη. Λείψανα σωζόμενα μέχρι το 1897, οδήγησαν τον Α. Σκιά στην πρώτη ανασκαφή του χώρου, τον προσδιορισμό της ακριβούς θέσης του ναού και την ταύτιση του ενώ ο ίδιος ζήτησε «να παραμείνει ο χώρος ελεύθερος ως πλατεία».
Η αρχική μορφή του μνημείου είναι λοιπόν σε μέγιστο βαθμό γνωστή και είναι αυτό πλήρως αναπαραστάσημο. Η ταύτιση με το χώρο είναι τεκμηριωμένη και η ακριβής θέση του ναού με τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου αναμφισβήτητες. Σωζόταν σε πολύ καλή κατάσταση μέχρι σχετικά πρόσφατα, ώστε πριν καταστραφεί να έχει ήδη αναγνωριστεί ως ιστορικό μνημείο. Επιπλέον καταγράφεται σε όλα τα πρώιμα σχέδια των Αθηνών και στα πρώτα τοπογραφικά διαγράμματα ακόμα και μετά την καταστροφή του.
Η σπουδαιότητα του ναού και η μεγάλη αρχαιολογική και ιστορική του άξια για την πόλη των Αθηνών, επισημαίνεται από δεκάδες μελετητές επιφανείς Έλληνες και ξένους αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα Η έρευνα σε σχέση με το μνημείο συνεχίζεται αδιάκοπα από το 1897 σαν αυτό να ήταν υπαρκτό, με τεκμηριωμένα άρθρα, σχέδια και ανασκαφές. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους: Doerpfeld, Dismoor, Kerenyi και Ορλάνδο.
Ο χώρος είναι χαρακτηρισμένος επίσημα ως αρχαιολογικός από το 1960. Το 1962 ανακαλύφθηκε τμήμα του αναλημματικού τοίχου του ναού το οποίο διασώθηκε μετά από παρέμβαση του Ι. Τραυλού με παράκαμψη της Λ. Αρδητού. Το έτος 1964,μετά από αίτηση των ιδιοκτητών για ανοικοδόμηση, το Κ.Α.Σ. γνωμοδότησε υπέρ της απαλλοτρίωσης των ιδιοκτησιών. Έκτοτε, το θέμα επανέρχεται και πάλι το 1972, το 1973, το 1993, το 1995, το 2002 και το 2003, όπου με νέες γνωμοδοτήσεις το Κ.Α.Σ. αποφαίνεται υπέρ της απαλλοτρίωσης ολόκληρου του περί την θέση του ναού οικοδομικού τετραγώνου, για λόγους διατήρησης της ιστορικής μνήμης. Η μη εκτέλεση της απαλλοτρίωσης, με την αδυναμία του Τ.Α.Π.Α. να καλύψει το ποσόν, οδηγεί το 1999 και το 2003 την όλη υπόθεση σε εκκρεμότητα.
Σε συνέχεια της τελευταίας παρέμβασης του ΣΑΔΑΣ (Μάρτιος 2005) που είχε γίνει με αφορμή την τότε αναπομπή του θέματος στο Κ.Α.Σ. ως «Έγκριση ή μη οικοδόμησης στο οικοδομικό τετράγωνο που περιβάλλεται από τις οδούς Αρδηττού – Κούτουλα – Θωμοπούλου – Κεφάλου», επανερχόμαστε στο θέμα για να σας επισημάνουμε τα εξής:
Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών, αλλά κυρίως οι πιο πρόσφατες, επιβεβαιώνουν τις ανησυχίες μας περί σαφούς προσπάθειας απεμπλοκής από την σταθερή θέση για απαλλοτρίωση του χώρου, με ορατό το ενδεχόμενο της υπό προϋποθέσεις οικοδόμησής του.
Μετά από αυτοψία που διενεργήθηκε στο χώρο, διαπιστώνεται ότι βρίσκεται αυτός σήμερα σε κατάσταση απόλυτης απαξίωσης, τη στιγμή μάλιστα που έχει δαπανηθεί δημόσιο χρήμα για την αποκάλυψη και συλλογή αρχαιολογικών τεκμηρίων προκειμένου να επιβεβαιωθεί για πολλοστή φορά, η ούτως ή άλλως ανυπολόγιστη αξία του χώρου ως αρχαίου μνημείου… Οι εργασίες κατεδάφισης οι οποίες έχουν γίνει στο χώρο δε συνάδουν με εικόνα προετοιμασίας αρχαιολογικής έρευνας, έρευνας η οποία όφειλε να έχει ολοκληρωθεί, αφού έχουν περάσει είδη δύο χρόνια από την τελευταία βάρβαρη παρέμβαση στο χώρο (ταχύτατη και άναρχη κατεδάφιση με μηχανικά μέσα). Η νέα απόφαση για συνέχεια της παραπάνω πρακτικής και στα υπόλοιπα παλαιά κτίσματα του οικοδομικού τετραγώνου προκαλεί έντονο προβληματισμό ενώ εξακολουθούμε να μην κατανοούμε γιατί οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟ παρεμβαίνουν σε μη απαλλοτριωμένο χώρο αφού δεν πρόκειται για αποκάλυψη, προστασία και ανάδειξη αρχαιοτήτων αλλά ούτε καν για ευπρεπισμό, όπως απέδειξε η προηγούμενη εμπειρία…
Θεωρούμε ότι η απαξίωση του χώρου μόνο να διευκολύνει μπορεί τις όποιες επιχειρηματικές – κερδοσκοπικές βλέψεις και μεθοδεύσεις για εκμετάλλευση με οικοδόμηση του οικοδομικού τετραγώνου (αγοραπωλησία οικοπέδου από εταιρεία το 2006 ακριβώς μετά την Υπουργική απόφαση για κατεδάφιση από το ΥΠΠΟ 31/10/2005). Για τον επιστημονικό κλάδο των αρχιτεκτόνων ακόμα περισσότερο, δε νοείται συζήτηση που να αντιμετωπίζει ως εν δυνάμει οικόπεδο προς δόμηση οποιονδήποτε κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο, πόσο μάλλον αυτής τις σημασίας. Οι έντονες πιέσεις που αποδεδειγμένα υπάρχουν την τελευταία πενταετία για την «αποδέσμευση» του χώρου δεν πρέπει να βρουν υποστηρικτές σε δημόσιες υπηρεσίες εντεταλμένες να προστατεύουν το περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά. Καμία αδειοδότηση για κατεδάφιση και σε όνομα κανενός ιδιώτη δεν πρέπει να δοθεί πριν ολοκληρωθεί η απαλλοτρίωση του χώρου και η μελέτη ανάδειξής του ως παγκόσμιου πολιτιστικού αγαθού.
Κύριε Υπουργέ,
Όπως και με τον προκάτοχό σας το 2005, σας καλούμε να παρέμβετε άμεσα ώστε να υλοποιηθούν επιτέλους οι επί σαράντα έτη σταθερές αποφάσεις για την απαλλοτρίωση και ανάδειξη του μοναδικού αυτού χώρου της πόλης των Αθηνών. Ο σύλλογος Αρχιτεκτόνων, αντί για θέση και αιτιολόγησή της, υιοθετεί απόλυτα και συντάσσεται υπέρ της πρώτης (1964) και της τελευταίας (2003) απόφασης του Κ.Α.Σ. η οποίες πάρθηκαν μετά από αίτηση των ιδιοκτητών για ανοικοδόμηση:
Σύμφωνα με την πρώτη, αποφασίζεται η απαλλοτρίωση του οικοδομικού τετραγώνου, η προστασία και η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου διότι «… πρόκειται περί ενός των επιφανέστερων μνημείων των αρχαίων Αθηνών ακόμα και αν αποδειχθεί τελικώς ότι δεν υπάρχουν λείψανα, δια την σπουδαιότητα του ναού ο οποίος υπήρχε εις την θέσην» και η διαμόρφωσή του σε αρχαιολογικό χώρο ελεύθερο και επισκέψιμο.
Σύμφωνα με τη δεύτερη «…γνωμοδοτεί ομόφωνα υπέρ της απευθείας εξαγοράς ή απαλλοτρίωσης του συνόλου του οικοδομικού τετραγώνου…για την προστασία των εγκειμένων αρχαιοτήτων και του περιβάλλοντός του, δεδομένου ότι στο χώρο αυτό διασώζεται το μοναδικό παριλίσιο τοπίο με μικρό τμήμα πρανούς της αρχαίας κοίτης…και προκειμένου να ανασκαφεί και ο υπόλοιπος χώρος του οικοδομικού τετραγώνου…,να αναδειχθεί ο μοναδικής ιστορικότητας αυτός τόπος, ο οποίος περιβάλλεται από σημαντικότατα αρχαία μνημεία… και συνυπάρχει με σύγχρονα μνημεία αρχιτεκτονικής όπως το Ζάππειο και το Καλλιμάρμαρο. Την απόφαση του 2003 υπογράφουν η τότε και νυν Γενική Γραμματέας του ΥΠΠΟ κα Λ. Μενδώνη και η τότε και νυν Διευθύντρια Γ΄ Ε.Π.Κ.Α. κα Ν. Βαλάκου.
Για το Διοικ. Συμβούλιο
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ
Ε. ΛΥΡΟΥΔΙΑΣ
Η ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
Μ. ΚΟΥΡΜΠΑΝΑ