γράφει ο Σπύρος Πολλάλης

Με τη διπλή ιδιότητα του πανεπιστημιακού καθηγητή και του μάνατζερ, ο αρχιτέκτων Σπύρος Πολλάλης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Ελληνικόν ΑΕ την περίοδο 2011-2013, παρουσιάζει μια προσέγγιση για την αξιοποίηση του Ελληνικού διαφορετική τόσο από εκείνη του ΕΜΠ όσο και από αυτή που τελικά εφαρμόζει η ελληνική πολιτεία μέσω του ΤΑΙΠΕΔ.

Η αειφορία ήταν μια από τις βασικότερες επιδιώξεις μας στο σχέδιο για το Ελληνικό και στηρίχτηκε στην έρευνα του προγράμματος Zofnass (http://research.gsd.harvard.edu/zofnass/) που παράλληλα διηύθυνα στο Harvard University. Ίδρυσα το πρόγραμμα Zofnass το 2008 με σκοπό τη δημιουργία ενός συστήματος αξιολόγησης για την αειφορία των υποδομών, αντίστοιχο των συστημάτων αξιολόγησης της αειφορίας κτηρίων. Μετά την ολοκλήρωση της έρευνας για τις υποδομές, το σύστημα αξιολόγησης είναι εμπορικά διαθέσιμο από το Institute for Sustainable Infrastructure, ISI(www.sustainableinfrastructure.org), με την ονομασία Envision. Από το 2011, η έρευνα στο Harvard εστιάζεται πλέον στην αειφορία συστημάτων υποδομών και πόλεων, και σε οικονομικές αναλύσεις.
Σύμφωνα με τις αρχές του προγράμματος Ζofnass, βασικός στόχος μας στο Ελληνικό ήταν η ισορροπία ανάμεσα (α) στην προστασία του περιβάλλοντος, (β) στην οικονομική ανάπτυξη και (γ) στην κοινωνική ευημερία. Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και το ευρύτερο περιβάλλον της έκτασης, στόχος κάθε σχεδιαστικής απόφασης ήταν να ικανοποιεί κριτήρια σε τέσσερις κατηγορίες: (α) υψηλή ποιότητα ζωής για κατοίκους και επισκέπτες, (β) ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων, (γ) καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και (δ) προστασία του φυσικού κόσμου. Κοινές και συνολικές στρατηγικές αναπτύχθηκαν για την επίλυση των επιμέρους ενοτήτων του σχεδιασμού. Με αυτόν τον τρόπο η εξοικονόμηση μέσων και πόρων συνδυάζεται με την καλύτερη λειτουργία της πόλης. Ενδεικτικά, εφαρμόστηκαν οι ακόλουθες στρατηγικές και σχεδιαστικές αποφάσεις (www.pollalis-hellinikon.com):

1. Συνέργειες και χρήσεις γης
Δύο από τα κύρια χαρακτηριστικά της έκτασης είναι το μεγάλο μέγεθός της και η θέση της κοντά στο κέντρο της πόλης. Σήμερα αποτελεί ένα κενό στον αστικό ιστό. Πρωταρχικός στόχος του σχεδιασμού ήταν οι υποδομές και οι χρήσεις που θα ενταχθούν να μην αφορούν μόνο τη νέα ανάπτυξη, αλλά τις γύρω περιοχές και το σύνολο του Λεκανοπεδίου.
Η δυναμική του χώρου δημιουργείται από τις συνέργειες που προκύπτουν από το συνδυασμό και την εγγύτητα χρήσεων:
• χώροι γραφείων υψηλής ποιότητας – ξενοδοχεία – συνεδριακό κέντρο
• χώρος εκθέσεων – ερευνητικό κέντρο – θερμοκοιτίδα επιχειρήσεων (incubator)
• νοσοκομεία – κέντρα αποκατάστασης – ξενοδοχεία – αθλητικές εγκαταστάσεις
• τουριστικές εγκαταστάσεις – μαρίνα – μουσεία
• νέες γειτονιές, σχολεία, σε συνέχεια των υφιστάμενων περιοχών κατοικίας στις γύρω περιοχές.
Για κάθε γειτονιά προβλέπονται τοπικά κέντρα για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών: εμπόριο, υπηρεσίες, εκπαίδευση κ.ά., σε ακτίνα 800 μ. και 400 μ., με τα εξής οφέλη:
• μείωση χρήσης αυτοκινήτου
• μείωση ρύπων και κατανάλωσης ενέργειας
• βελτίωση κυκλοφοριακών συνθηκών πόλης
• εξασφάλιση συνθηκών ασφαλείας στους δημόσιους χώρους
• βελτίωση ποιότητας ζωής.

2. Κινήσεις πεζών
Η εξασφάλιση εύκολης και γρήγορης πρόσβασης σε όλη την έκταση με ελάχιστη χρήση ΙΧ ήταν κύριο ζητούμενο του σχεδιασμού, που περιλαμβάνει πυκνό δίκτυο πεζοδρόμων και ποδηλατόδρομων σε συνδυασμό με πολλαπλά σημεία ενδιαφέροντος και δραστηριοτήτων. Το δίκτυο των πεζοδρόμων ακολουθεί κάνναβο 300 μέτρων που ισοδυναμεί με περίπου 4 λεπτά περπάτημα. Δημιουργείται έτσι ένα ζωντανό και ασφαλές περιβάλλον για τους πεζούς, ενώ προωθείται ένας υγιεινός τρόπος ζωής.
Τα υφιστάμενα δίκτυα Μέσων Μαζικής Μεταφοράς (τραμ, μετρό, λεωφορεία) επεκτείνονται (επέκταση γραμμή τραμ, νέες λεωφορειακές γραμμές) και ενισχύονται με χώρους στάθμευσης, σταθμούς μετεπιβίβασης κ.λπ.

3. Μετατόπιση Ποσειδώνος και απελευθέρωση παραλιακού μετώπου
Η σημερινή Λεωφ. Ποσειδώνος περιορίζει και απομονώνει την παραλιακή ζώνη. Για το λόγο αυτό προτείνεται η εκτροπή της κυκλοφορίας σε νέο άξονα επί υφιστάμενου τροχιόδρομου του αεροδρομίου. Η παλαιά χάραξη διατηρείται ως δρόμος ήπιας κυκλοφορίας.
Έτσι το παραλιακό μέτωπο απελευθερώνεται και διευρύνεται επιτρέποντας την ανάπτυξη δραστηριοτήτων και χώρων αναψυχής. Παράλληλα διπλασιάζεται το μέτωπο των οικοπέδων με όψη επί κεντρικού άξονα. Η νέα χάραξη του δρόμου είναι έργο χαμηλού κόστους, καθώς χρησιμοποιεί την υφιστάμενη υποδομή του τροχιόδρομου και δεν απαιτεί κατεδάφιση κτηρίων. Επίσης δεν χρειάζεται η απομάκρυνση του σκυροδέματος του τροχιόδρομου, οπότε αποφεύγονται περιβαλλοντολογικά ζητήματα.
Αντίθετα, το εναλλακτικό σενάριο υπογειοποίησης της Λεωφ. Ποσειδώνος στην ίδια θέση θα οδηγήσει στη δημιουργία μεγάλων ραμπών, προβληματικών στην ένταξή τους στον αστικό ιστό, στη μετακίνηση σημαντικών δικτύων αστικών υποδομών (τραμ, αποχέτευση, δίκτυο ηλεκτρισμού κ.λπ.) και στη χρήση αντλιοστασίου.

4. Διαχείριση εδάφους και ρεμάτων, αποκατάσταση οικοσυστημάτων
Κύρια σχεδιαστική στρατηγική είναι η δημιουργία ζωντανών πράσινων χώρων. Εκτεταμένες χωμάτινες και φυτεμένες επιφάνειες συμβάλλουν σε:
• δημιουργία χώρων αναψυχής
• αισθητική αναβάθμιση του αστικού χώρου
• βελτίωση του μικροκλίματος
• απορρόφηση του βρόχινου νερού
• αναπλήρωση του υδροφόρου ορίζοντα
• προστασία και ισορροπία του εδάφους.
Εξαιρετικά σημαντική είναι και η ανασύσταση των, υποβαθμισμένων σήμερα, υφιστάμενων ρεμάτων. Τα ρέματα έχουν κεντρικό ρόλο στη διαχείριση των ομβρίων και στην προστασία από πλημμύρες. Σταδιακά, θα επανέλθουν ως οικοσυστήματα μεταξύ βουνού και θάλασσας. Οι εκτεταμένοι και συνεχόμενοι πράσινοι χώροι σε συνδυασμό με τα ρέματα θα ενισχύσουν τη βιοποικιλότητα της περιοχής.

5. Το μητροπολιτικό πάρκο σε σχήμα «αστερία»
Το μητροπολιτικό πάρκο, πέρα από μια μεγάλη περιοχή πρασίνου και αναψυχής, λειτουργεί και ως σύνδεση ανάμεσα στις μικρότερες περιοχές πρασίνου που προτείνονται. Εκτείνεται από τη Λεωφ. Βουλιαγμένης μέχρι την παραλία και από το ρέμα Τραχώνων μέχρι το κέντρο της έκτασης. Το σχήμα του αστερία αυξάνει σημαντικά την περίμετρο του πάρκου, τις περιοχές που εφάπτονται σε αυτό και την αλληλεπίδρασή του με την πόλη. Αντίστοιχα οι χτισμένες περιοχές που εισχωρούν μέχρι το κέντρο του πάρκου αυξάνουν την προσβασιμότητα αλλά και την αίσθηση ασφάλειας των επισκεπτών.

6. Αστικές υποδομές
Πρότυπες αστικές υποδομές και δίκτυα προβλέπονται εντός της έκτασης. Περιλαμβάνουν χώρους και δίκτυα διαχείρισης απορριμμάτων, ενέργειας, νερού κ.λπ. Προωθείται η ανακύκλωση νερού, υλικών, η διαλογή απορριμμάτων στην πηγή και η αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Κύριοι στόχοι είναι η αποφυγή επιβάρυνσης των υφισταμένων υποδομών του Λεκανοπεδίου, η μείωση των συνολικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων της ανάπτυξης αλλά και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και η αύξηση της ανταγωνιστικότητας του έργου.

7. Αξιολόγηση της αειφορίας του σχεδίου
Το EnvisionΤΜ Checklist επιτρέπει τη γρήγορη αξιολόγηση του σχεδιασμού σε σχέση με τους στόχους της αειφορίας. Είναι αποτέλεσμα του ερευνητικού προγράμματος Zofnass, βρίσκεται στην ιστοσελίδα του ISI και είναι το κατάλληλο εργαλείο για αρχικούς σχεδιασμούς, πριν από την οριστική μελέτη. Η εφαρμογή του Checklist στο πολεοδομικό μοντέλο του Ελληνικού έδωσε τα παρακάτω αποτελέσματα:
• Ποιότητα ζωής: 92%
• Διαχείριση πόρων: 68%
• Προστασία φυσικού κόσμου: 72%
• Αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής: 73%
Τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικά, και η οριστική μελέτη, από πολεοδόμους με κατάρτιση στην αειφορία, θα μπορούσε να δώσει ακόμα καλύτερα αποτελέσματα.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Περιοδική έκδοση “αρχιτέκτονες”, τεύχος 11, Απρίλιος 2014